242 243

Przesłuchanie dziecka a inne szczególne formy przesłuchania

zachowanie odległości oraz utrudnień w spostrzeganiu (np. przeszkody terenowe, budynki, oświetlenie), które mogły mieć wpływ na spostrzeganie.¹

Organ dokonujący okazania powinien zapewnić warunki, aby osoba przesłuchiwana przed okazaniem nie zobaczyła osoby okazywanej, jej wizerunku czy rzeczy w sytuacji wskazującej na ich rolę lub znaczenie procesowe (§ 4). Wydaje się, że przesłuchiwany nie powinien wcześniej widzieć także osoby przybranej do tej czynności. Wychodząc bowiem z założenia, że osoby przybrane powinny być zbliżone typologicznie do osoby okazywanej, istnieje groźba, że podświadomie mogą być wskazane przez przesłuchiwanego, a zwłaszcza wtedy, gdy planowane jest także okazanie puste. Badania wykazały, że jeżeli nie jest możliwa reakcja ze względu na brak bodźca, to dochodzi do przemieszczenia reakqi na bodziec podobny.² Organ procesowy powinien także zapewnić takie warunki, aby osoby, które już zostały przesłuchane, nie kontaktowały się z innymi osobami nie uczestniczącymi jeszcze w tej czynności (§ 5 pkt 2).

Jeżeli chodzi o ilość okazań osób, ich wizerunków lub rzeczy, to należy dokonać ich tylu, ile jest osób przesłuchiwanych (§ 5 pkt 1). Dokonuje się także tylu okazań, ile jest osób okazywanych (§ 8).

Ustawodawca wprowadził wymóg, by okazanie przeprowadzone było w ten sposób, aby wyłączyć sugestię. Jest to szczególnie ważne w przypadku okazania osoby lub rzeczy dziecku. Służy temu wspomniana izolaq'a osób okazywanych i rozpoznających oraz regulacja rozporządzenia wskazująca na powinność doboru osób przybranych pod względem wieku, wzrostu, tuszy, ubioru czy innych cech charakterystycznych (§ 6 pkt 1) — zbliżonych typologicznie do osoby okazywanej. Należy jednak Uczyć się z tym, że mogą być trudności w skompletowaniu osób na przykład podobnie ubranych. Organ procesowy dokonujący okazania powinien powstrzymać się od wypowiedzi sugerujących przesłuchiwanemu wskazanie konkretnej osoby, na przykład wymieniając przed przesłuchaniem cechy zewnętrzne charakterystyczne dla okazywanego. Sugestyjnie mogą wpływać także uwagi, aby przesłuchiwany dobrze się przyjrzał określonej osobie z grupy. Nie na miejscu są też pytania w rodzaju: Czy sprawca stoi jako ostatni od lewej strony?, Czy pobił ciebie ten najniższy z wszystkich okazywanych? itp. Sugestyjnie może oddziaływać obniżenie lub podwyższenie głosu, barwa głosu itp. Niedopuszczalna jest także ekspresja mimiczna czy mimiczno-gestykula-cyjna — kiwanie głową, ściągnięcie brwi, zaprzeczający ruch ręką i inne formy dezaprobaty czy akceptacji.³ Szczególnie dzieci są wrażliwe na tego rodzaju sygnały, gdyż w swoim zachowaniu oczekują aprobaty dorosłych. Wśród osób przybranych nie mogą się znajdować funkcjonariusze organu dokonującego tej czynności oraz osoby znane przesłuchiwanemu (§ 6 pkt 2). Czynność tę powinna przeprowadzać osoba niezwiązana ze sprawą.⁴ Organ procesowy powinien także dążyć do tego, aby wygląd osoby okazywanej nie różnił się od jej wyglądu z czasu zdarzenia (§ 7 pkt 1), polecając mu na przykład zgolenie zapuszczonej w międzyczasie brody, przeczesanie włosów oraz przebranie się w odzież, które miał na sobie w czasie, kiedy zostało popełnione przestępstwo.⁵ Organ procesowy powinien także zapewnić przesłuchiwanemu możliwość zapoznania się ze znakami szczególnymi — bliznami i tatuażami (§ 10). W uzasadnionych przypadkach osoby mogą być okazywane w ruchu (§ 11), co niewątpliwie umożliwia przesłuchiwanemu zapoznanie się z tzw. portretem kinetycznym, który umożliwia często rozpoznanie nawykowego sposobu poruszania się.⁶

W trakcie okazania osoba okazywana powinna się znajdować w grupie obejmującej łącznie co najmniej cztery osoby (art. 173 § 3). Ustawodawcy chodziło tu z pewnością o uniknięcie centralnego usytuowania osoby okazywanej, a tym samym wykluczenie niezamierzonej sugestii. Okazywany wybiera sobie miejsce sam, według swego uznania pośród osób przybranych (§ 9).

243

1

⁵⁵⁵ J. Kwieciński, Rekognicja..., op. cii., s. 70.

2

Podaję za: K. Piątkowski, Okazanie. Studium kryminalistyczne, Szczytno 1983, s. 52-53.

3

   K. Piątkowski, Okazanie..., op. cit., s. 57-60.

4

   H. Eysenck, M. Eysenck, Podpatrywanie umysłu. Dlaczego ludzie zachowują się tak jak się zachowują?, Gdańsk 1996, s. 188.

5

   J. Kwieciński, Rekognicja..., op. cit., s. 69.

6

Ibidem, s. 70.