271

W odróżnieniu więc na przykład od Rousseau i Pestalozziego, Her-bart przeszedł zwykłą dla jego czasów drogę profesora uniwersytetu, lecz umiał ją połączyć z praktyczną, pedagogiczną działalnością w szkole. Umożliwiło mu to głębsze ujęcie i opracowanie problematyki pedagogicznej.

Najważniejszymi dziełami pedagogicznymi Herbarta są: Pedagogika ogólna wyprowadzona z celu wychowania (1806) Psychologia jako nauka na nowo oparta na doświadczeniu, metafizyce i matematyce (1824), Wykłady pedagogiczne w zarysie (1835. II wyd. 1841) ^{1 2}.

Pedagogiki Herbarta nie można zrozumieć nie znając przynajmniej w głównych zarysach jego etyki i psychologii. Etyka bowiem — zdaniem Herbarta — wyznacza i uzasadnia cel wychowania, p_s_y-c h o 1 o g i a zaś śród k i wiodące ku temu celowi.

Etykę uważa Herhart zaTnanke o pięknie moralnym i dlatego zalicza ją do zakresu estetyki. Wyróżnia on pięć idei praktycznych, które razem wzięte określają ideał osobowości moralnej i najwyższy cel życia. Są to idee: wewnętrznej wolności duchowej, doskonałości, życzliwości, prawa i słuszności, czyli zadośćuczynienia. Jeżeli wolą człowieka i jego czynami zawsze kierują te idee, to taki człowiek posiada prawdziwie morał n y, s ilny charakter. Wyrobienie takiego charakteru moralnego uważa Iierbart za najwyższy cel wychowania.

Do realizacji tego celu służą następujące środki: kierowanie dziećmi (Renierunn). karność,, i — przede wszystkim — nauczani e. Kierowanie polega na zaprawianiu od wczesnego dzieciństwa do__ zewnętrznego porządku w życiu poprzez dozór, autorytet, sympatię, groźbę, a głównie przez organizowanie odpowiednich zajęć i pielęgnowanie fizycznego rozwoju, lecz bez zbytniego rozpieszczania i niebezpiecznego hartowania. K arno ś.ć jest niezbędna do osiągnięcia celu wychowania i moralności opartej na silnym charakterze. Dla utrzymania karności dopuszcza Herbart nie tylko rozkaz i zakaz, lecz i karcer, a nawet karę cielesną.

Najważniejszym jednak czynnikiem wychowania jest dla Herbarta naucz a nie wychowujące, którego wartość polega nie tylko na tym, że daje wiedzę (kształci), lecz i na tym, że wywołuje w charakterze ucznia dodatnie zmiany. Teorii nauczania poświęca też Herbart najwięcej uwagi.

0    ile nauczanie może być wychowawcze, o tym poucza psychologia Herbarta. Według niego, fałszywe jest czynienie różnicy między uczuciem i pożądaniem a innymi władzami umysłu. Wszystkie zjawiska psychiczne dadzą się sprowadzić do przedstawień, które są podstawowym

271

1

   J. F. Kerbart Pedagogika ogólna wyprowadzona z celu wychowania. Przekład T. Stery. Warszawa 1912. Gebethner i Wolff.

2

   J. F. Herbart Wykłady pedagogiczne w zarysie. Przekład J. Jakóbca. Kraków 1937. Wyd. Nauk. Tow. Ped.