Obrazd4 (3)

Ili PODSTAWOWE PROCESY UCZENIA SIE

wanie, przyglądają się temu liczni obserwatorzy. Kiedy więc na przykład jakiś uczeń niepytany wykrzykuje głośno odpowiedzi, dla pozostałych członków klasy bardzo pouczająca będzie reakcja nauczyciela. Jeżeli takie zachowanie nie zostanie wyraźnie zganione, mogą oni wysnuć wniosek, że jest ono co najmniej tolerowane.

3.3.2

Skutki uczenia się przez obserwację

W społeczno-poznawczej teorii uczenia się istnieje - rozróżnienie między modelowaniem a naśladowaniem czy imitowaniem. Modelowanie wykracza poza kopiowanie zauważalnych form zachowań. Można poprzez nie również podwyższyć lub obniżyć prawdopodobieństwo występowania danego zachowania. Zwykle obserwacja nie pozwala zmagazynować w pamięci dokładnej kopii zaobserwowanego następstwa zachowań, raczej pozyskuje się tylko ogólne style zachowań. Ujawniło się to we wspomnianym eksperymencie, w którym dzieciom w wieku przedszkolnym zademonstrowano agresywnie zachowujące się modele.

Kiedy dziecko obserwuje, jak dorosły agresywnie bije gumową lalkę, rozwija się u niego w następstwie tego zdarzenia ogólne [ wyobrażenie albo schemat. Schemat taki zawiera istotne cechy zaprezentowanych agresywnych zachowań, obserwator nie zauważa bowiem wszystkich najdrobniejszych szczegółów. W trzeciej części eksperymentu Bandury, Ross i Ross większość dzieci dość dokładnie imitowała niektóre specyficzne ? sposoby zachowań, a ponadto prezentowały one również swoje własne improwizacje. Wprawdzie traktowały lalkę z gumy i inne zabawki agresywnie, ale w sposób, w jaki nie był pokazywany w scenie z modelem. Uczestnicy doświadczenia na skutek pierwszej fazy eksperymentu — fazy obserwacji — nie tylko poznali specyficzne możliwości dręczenia lalki, lecz zrozumieli ją również jako ogólny przekaz, głoszący, że agresja jest w danej sytuacji dopuszczalna lub przynajmniej możliwa.

Tak samo mogą być powtarzane działania niepożądane lub nawet kryminalne. Do niedawna na świecie zupełnie nieznane były przypadki uprowadzania samolotów. Ten stan rzeczy zmienił się po pierwszym porwaniu samolotu na Kubę w 1961 roku. Ówcześni porywacze poprzez sposób postępowania przypominający szantaż stali się dla niektórych ludzi modelami, skoro w ciągu następnych czternastu lat siedemdziesiąt jeden państw borykało się z problemem piractwa powietrznego (Bandura, 1979).

m

PSYCHOLOGIA KSZTAŁCENIA

3.3.2.1

Pozyskiwanie istotnych informacji

Jeżeli kierowcy samochodowi zaobserwują wcześniej, że inni uczestnicy ruchu drogowego jeżdżący zbyt szybko zostali ukarani mandatem, wówczas sami będą się skłaniali do ograniczenia prędkości (Kazdin, 1989). Istnieje jednak również zjawisko odwrotne: ponieważ większość aktów przekroczenia szybkości pozostaje bez kary, uczniowie szkółek samochodowych po egzaminie stają się „normalnymi kierowcami” i jeżdżą tak szybko, jak wszyscy inni. Ci inni są widocznie dla początkujących kierowców „modelami odnoszącymi sukces”. Ważną funkcją uczenia się przez obserwację jest więc pozyskiwanie istotnych informacji przy pomocy innych. Kto w czasie uroczystej kolacji po raz pierwszy w życiu zostanie poczęstowany ostrygą, będzie się przyglądał uważnie innym, jak ją jedzą i próbował naśladować zaobserwowane specyficzne sposoby zachowań. Być może poszukuje się w takiej sytuacji u sąsiadów przy stole jedynie różnicujących bodźców pomocniczych: na przykład chciałoby się wiedzieć, jakich sztućców należy użyć do następnego dania.

Również w nauczaniu wychodzi się z założenia, że uczeń naśladuje zaprezentowane zachowanie. Nauczyciel tenisa wielokrotnie pokazuje swoim uczniom, jak gra się forhendem i bekhendem. W zasadzie w ten sam sposób można pomóc uczniom, którzy mają trudności w rozwiązywaniu zadań na podejmowanie, zwłaszcza gdy wymagane jest przejście dziesiętne, jak na przykład: 12 — 5. W ramach badań uczniowie drugiej klasy szkoły podstawowej uczyli się ^pożyczania dziesiętnego”, obserwując innych. W pierwszym typie i uwarunkowań jako model służył jeden z drugoklasistów, w drugim — był nim nauczyciel. Okazało się, że obserwacja kolegi z klasy — bardziej niż demonstracja nauczyciela — nie tylko doprowadziła do poprawy wyników w rozwiązywaniu zadań na odejmowanie, ale zwiększała również wiarę we własną zdolność uczenia się (Schunk, Hanson, 1985). W sytuacjach, gdy uczniowie powątpiewąją we własną zdolność uczenia się jakiegoś przedmiotu i przystępują do rozwiązywania zadań z lękiem, zaleca się skonfrontowanie ich z uczniami lepiej radzącymi sobie z przedmiotem, a więc z takimi, którzy w trakcie rozwiązywania „trudnych zadań” pomimo porażek wykazują się wytrwałością i dzięki temu w końcu osiągąją sukcesy (Schunk, 19871 Istni e-. ją więc przekonujące argumenty przemawiające za zaangażowaniem innych uczniów w charakterze asystentów — są oni na pewno „lepszymi modelami* dla swoich kolegów.

Modele tacy sprawdzają się również przy przekazywaniu nieszkolnych treści nauczania. Oto na przykład dzieci w wieku od 5 do 7 lat usłyszały od dorosłego, że niebezpiecznie jest rozmawiać z obcymi ludźmi. Dowiedziały się, jak