Obrazd5 (2)

190 PODSTAWOWE PROCESY UCZENIA SIĘ

najlepiej się zachować, gdy nieznajomy namawia do pójścia gdzieś razem. Kiedy te dzieci po zakończeniu lekcji na placu zabaw rzeczywiście spotkały sympatycznego nieznąjomego, tylko nieliczne zachowywały się powściągliwie. Inna grupa miała okazję do obserwowania dziecka w tym samym wieku, które demonstrowało techniki obrony przed obcym. Gdy spotkały one potem miłego nieznajomego, większość oparła się pokusie rozmowy (Poche i in., 1988).

3.3.2.2t

Nauka strategii poznawczych

W celu zademonstrowania określonych sposobów zachowań przy rozwiązywaniu zadań można wykorzystać model. Służy temu „modelowanie poznawcze”. Model (nauczyciel) dostarcza uczniowi nie tylko wyjaśnień, ale też werbalizuje swoje myśli i nazywa przyczyny własnych zachowań (Meichenbaum, 1977). Donalda Meichenbauma zainspirowały przede wszystkim prace Wy-gotskiego. Jak już stwierdziliśmy w innym miejscu, Wygotski reprezentował pogląd, iż dojrzałe myślenie jest w istocie wewnętrzną mową. Zdolność do wewnętrznej mowy — tłumaczył badacz —jest końcowym produktem procesu, który rozpoczyna się od głośnej autowerbalizacji dziecka. Dzieci, które nie wykorzystują dostatecznie tej możliwości, mogą mieć trudności w rozwiązywaniu sytuacji problemowych. Jeżeli powiedzie się przekazanie im tej strategii, wówczas można zakładać zmianę ich zachowań.

W codziennych sytuacjach nauczyciel wielokrotnie ma okazję do zademonstrowania uczniom „modelowo”, że można mówić do samego siebie. Brenda Manning (1991) opisuje nauczyciela, który w czasie lekcji musiał poradzić sobie w „sytuacji kryzysowej”, kiedy zepsuł się projektor. Nauczyciel demonstruje uczniom, że w takiej sytuacji możliwe i stosowne może być głośne mówienie do siebie. W zgodzie z zaleceniami Donalda Meichenbauma najpierw definiuje on problem, a potem pokazuje, jak autowerbalizacja kieruje jego działaniem:

.Dlaczego projektor się nie włącza? Zaraz zobaczymy. Spróbuję uruchomić go jeszcze raz. Ta strzałka pokazuje kierunek w prawo. Przekręciłem wyłącznik w lewo, czy w prawo? Trzeba spróbować raz jeszcze”. Po krótkiej konsternacji nauczyciel demonstruje dalej za pomocą głośnej autoinstrukcji, jak rozwiązuje się taką sytuację: .Rzeczywiście można się zdenerwować. Najlepiej głęboko oddychać i zachować spokój. Na pewno znajdziemy jakieś rozwiązanie”. Po odnalezieniu rozwiązania, nauczyciel wobec samego siebie stosuje wzmocnienie. .Nie poddałem się i stwierdzam teraz, że gniazdko jest zepsute. Spróbuję w innym gniazdku. Hal — i wszystko działa!"

Nauczyciel w czasie codziennej pracy ma wiele okazji do zademonstrowania uczniom takich form kierowania własną osobą, a dzięki temu uczniowie dowiadują się, że w sytuacjach problemowych jak najbardziej na miejscu są rozmowy z samym sobą.

Modelowanie poznawcze można zastosować również w nauczaniu przedmiotowym. Na lekcji matematyki można wyjaśnić uczniom, jak należy obliczać określone zadania. Dale Schunk (1981) stwierdza, że werbalizowanie przez nauczyciela krok po kroku jego sposobu postępowania wspomaga rozumienie i — w odpowiedniej mierze — osiągnięcia uczniów. Powiedzmy, że trzeba rozwiązać zadanie: 276 : 4. Nauczyciel mógłby opisać i objaśnić swój sposób postępowania za pomocą następujących stwierdzeń (Schunk, 1991):

i .Rozpoczynam od liczby 276 od lewej strony i przesuwam się na prawo, aż napotkam liczbę, której wartość jest równa 4 lub więcej. Czy 2 jest większe od 4? Nie. Czy 27 jest większe od 4? Tak. Moja pierwsza operacja dzielenia jest więc taka: 27 podzielić przez 4. Teraz muszą 4 pomnożyć przez liczbę, która daje albo 27 albo liczbę trochę mniejszą. Jak będzie z 5? 5 razy 4 równa się 20. Nie, to za mało. Spróbuję teraz z 6.6 razy 4 równa się 24. To mogłoby być właściwe rozwiązanie. Spróbuję jeszcze z 7.7 razy 4 równa się 28. To za dużo. A więc poszukiwana liczba to 6\

Tutaj pomocne okazało się włączenie w obręb autowerbalizacji błędnych sposobów rozwiązywania (jak w przykładzie z projektorem) w celu pokazania, jak się je odkrywa i jak można konstruktywnie na nie reagować. Godne polecenia jest również werbalizowanie wzmocnień („No, ale to dobrze zrobiłem”), przede wszystkim dla takich uczniów, którzy w momencie wystąpienia trudności zaczynają powątpiewać w swoje umiejętności (Schunk, 199la). W praktycznie każdym przedmiocie szkolnym wiarę w siebie i swoje możliwości wspiera umiejętność kierowania własnym postępowaniem.

3.3.3

Elementy uczenia się przez obserwację

Albert Bandura (1986) wyróżnia w uczeniu się przez obserwację cztery elementy składowe. Obserwatorzy muszą nąjpierw skierować uwagę na model. Zachowanie, które znalazło się w centrum ich uwagi musi zostać utrwalone w pamięci, zanim będzie mogło być reprodukowane w późniejszym czasie. Tb, czy obserwator rzeczywiście ujawni takie zachowanie, zależy od jego motywacji.