3 (73)

i óó Podstawowe ustalenia wyjściowe

Przedstawiona poniżej typologia wyróżniająca sześć stanowisk teoretycznych. nie jest kompletna. Bardziej wyczerpujący przegląd mógłby objąć także teorie enwironmentalistów, które skupiają uwagę na ekologicznych mechanizmach przyczynowych globalizacji (Lovclock, 2003), i podejścia wręcz spirytualistyczne, które wnoszą do ujmowania globalizacji aspekt metafizyczny (Rifkin, 2003). W niniejszym rozdziale ograniczamy zakres rozpatrywanych koncepcji wyłącznie do tych, które poszukują przyczyn globalizacji w czynnikach społecznych, w działaniach społecznych i w' społecznej strukturze.

Prezentowany poniżej podział teorii wyjaśniających na sześć typów jest też w oczywisty sposób uproszczony, a to celem uzyskania wriększej przejrzystości. Nie wszyscy uczeni i publikacje mieszczą się w sposób wyraźny i spójny w którejkolwiek z wymienionych szkół myślowych. Przeciwnie, wielu badaczy czerpie pomysły z dwu lub więcej podejść i/lub zmienia swoje stanowisko z upływem czasu. Poza tym liczni myśliciele zajmują mniej określone i/lub bardziej zniuansowane pozycje w sprawie podstawowych przesłanek niż te ostro zakreślone poniżej. Artykuły wiary rywalizujących ze sobą wizji przedstawia się tutaj jako trochę grubo ociosane typy idealne, ażeby uwydatnić przeciwieństwa między możliwymi punktami widzenia. W praktyce opisy globalizacji często nie mieszczą się w jakiś oczywisty i pełny sposób w którymś z owych sześciu typów.

Także w ramach każdego z prezentowanych typów wyjaśniania daje się zauważyć wewnętrzne zróżnicowanie, które też znajduje odzwierciedlenie w tekście poniżej. Na przykład wszyscy zwolennicy realizmu politycznego uwypuklają centralne znaczenie walki o władzę między państw'ami, ale niektórzy z nich ujmują to konkurowanie w kategoriach hegemonii, inni w' kategoriach równowagi sił. Podobnie liczne warianty występują na gruncie marksistowskiego ujmowania globalizacji w' kategoriach stosunków' klasowych w ramach kapitalistycznego sposobu produkcji. Z uwagi na to wewnętrzne zróżnicowanie, w kolejnych tytułach używamy liczby mnogiej (liberalizmy, postmodernizmy, feminizmy itd.).

Liberalizmy

Liberalistyczne wyjaśnienia globalizacji wykazują tendencję do postrzegania tego procesu jako - sterowanego przez rynek - dalszego przedłużenia i rozszerzenia modernizacji. Takie podejście charakteryzuje na ogół ludzi zainteresowanych w maksymalizacji tempa społecznego postępu na tej samej co dotąd podstawie, czyli aktualnie dominującym modelu „rozwoju ”, w którym nacisk położony jest na w^rzrost gospodarczy i liberalną demokrację. Większość opisów' globalizacji należących do głów-nego nurtu współczesnej teorii społecznej - należy tu także neoliberalne podejście przedstawione w rozdziale pierwszym - opiera się na jakimś wariancie wyjaśnienia liberalistycznego. Natomiast większość pozostałych wózji globalizacji buduje swe alternatywne wyjaśnienia wychodząc od krytyki liberalizmu.

2 punktu widzenia liberalizmu globalizacja jest, na jej najbardziej elementarnym poziomie, skutkiem „naturalnego” ludzkiego dążenia do dobrobytu i do wolności politycznej. Samo zatem narastające transplanctame nowiązanie wywodzi się ostatecznie z dążenia ludzkiego do maksymalizacji materialnej pomyślności (za pośrednictwem rynku) i do wolności w korzystaniu z podstawowych swobód (gwarantowanych przez odpowiedzialne przed społeczeństwem rządy). Dla zwolenników liberalizmu globalizacja jest wypadkową ludzkich dążeń do uchronienia się przed ubóstwem i do uzyskania i egzekwowania swych obywatelskich i politycznych praw'. Wedle liberalizmu, już w dynamice rynkowej i we współczesnej demokratyzacji tkwią siły napędowe prowadzące do ostatecznego powiązania ze sobą wszystkich ludzi na całej planecie.

Po przyjęciu owych ludzkich motywacji za pierwotne, w wyjaśnieniach liberalistycznych wysuwa się zwykle na czoło dwa rodzaje uwarunkowań stanowiących niezbędny czynnik w procesie urzeczywistnienia globalizacji. Pierwszy to postęp techniki - zwłaszcza w dziedzinie transportu, komunikowania się i przetwarzania informacji. Ma on umożliwiać od strony fizycznej funkcjonowanie transplanetarnych powiązań. Drugi to odpowiednie uregulowania prawme i rozwiązania instytucjonalne, które umożliwiają rynkom i liberalnej demokracji rozprzestrzenianie się w skali całego globu.

Ponieważ sprawa innowacji technicznych to domena głównie konstruktorów' i techników', liberalistyczni badacze społeczni koncentrują się w' swych analizach głównie na uwarunkowaniach instytucjonalnych, sprzyjających globalizacji lub ją utrudniających (por. Keohane, Martin, 1995; Keohane, 1998; Ruggie, 1998). Dlatego liberałowie zadają sobie pytania w rodzaju: Jaki wpływ mają różne polityki prowadzone przez państwo na tempo globalizacji, czy je przyśpieszają czy może spowalniają? Czy instytucje makroregionalne pełnią rolę pośrednich stopni wznoszących się do globalizacji, czy też przeszkód, o które globalizacja się potyka? Jak budować we właściwy sposób globalne instytucje rządzenia, aby sprzyjało to rynkom globalnym i globalnym prawom człowieka? Jaką rolę pełni samoregulacja rynkowa we wspieraniu globalizacji? Jak lepiej organizować firmy i społeczeństwo obywatelskie, aby uzyskać najbardziej skuteczne działania globalne.

Przy takim rozłożeniu akcentów' większość liberalistycznych wyjaśnień globalizacji wyrasta z obszarów badawczych zarządzania, ekonomii, międzynarodowej polityki gospodarczej, praw'a i nauk politycznych. Większość badań nad globalizacją, prowadzonych właśnie w ramach tych dyscyplin, opiera się na szeroko rozumianym podejściu liberalnym. Ponadto niektórzy reprezentanci geografii gospodarczej i socjologii gospodarczej prowadzą - w perspektywie rynku i instytucji - analizy rozwoju globalnej Produkcji i globalnej kontroli (np. Dicken, 2003). Również prace naukowe Szkoły Stanfordzkiej, odwołujące się do teorii światowego społeczeń-stwa, traktują problem globalnej nowoczesności w kategoriach szeroko Pojmowanego liberalizmu (Boli, 2006).