427759Q158357555316552155587 n

2. Tworzywa przedstawienia teatralnego 67

Teatr może sięgać po różne fragmenty rzeczywistości — pozasceniczne przestrzenie w budynku teatralnym (szatnia, foyer, schody), ulica, miejski plac, opuszczona hala fabryczna, nawet prywatne mieszkanie czy autobus mogą być zaanektowano dla potrzeb widowiska i służyć jako miejsce gry. Konrad Swinarski rozegrał Dziady w całym budynku Starego Teatru w Krakowie; publiczność Ameryki w reżyserii Jerzego Grzegorzewskiego oglądała w pewnym momencie szatnię j nieświadomych swej „roli" widzów, wschodzących po innym przedstawieniu. Cechą wspólną tych niezmiernie zróżnicowanych eksperymentów jest zagarnianie w obręb świata przedstawienia nie tylko miejsc, ale także ludzi, rzeczy, działań, które czasem wcale nie mają teatralnego charakteru, a które zaczynają wchodzić w obręb fikcji. Manipulacje polem gry wydobywają ukryty potencjał teatralny, tkwiący w wielu obszarach rzeczywistości, i pokazują, że teatr jest (lub może być) właściwie wszędzie.

Typowa dla widowisk w przestrzeniach autentycznych płynność i nieostrość granic świata fikcji może też ujawniać się w przedstawieniach realizowanych na tradycyjnej scenie. W jednym i w drugim wypadku można mówić zarówno o granicznych przejawach fikcji, jak i o jej zagro-żeniu (Raszkwski L991), jakie stwarza samo odgrywanie przedstawienia w bezpośredniej obecności widzów — jednoczesność aktu kreacji i odbioru. Trzeba jednak zauważyć, że z pewnością ścisły związek teatru i rzeczywistości częściej i łatwiej można dostrzec w sytuacji, gdy grających i widzów łączy jedna, zwłaszcza nieteatralna, przestrzeń, gdy nie oddzielają ich tradycyjne bariery. Tym, co najmocniej świadczy o płynności granicy między fikcją i rzeczywistością w teatrze, jest aktor, którego cielesność (materiał) i psychofizyczne umiejętności (narzędzie) tworzą dzieło (postać teatralną). W grze aktorskiej bywa niemało działań, których aktor nie markuje na scenie, lecz wykonuje naprawdę (jedzenie, palenie papierosa, obnażenie itp.) — i to one właśnie szczególnie wyraźnie uświadamiają głębokie powiązanie życiowego autentyzmu i udania w teatrze.

Materialność tworzyw teatru i realność działań ludzkich mogą stać się również przyczyną zagrożenia świata fikcji. Ponieważ przedstawienie teatralne jest odbywającym się każdorazowo od nowa, żywym procesem, międzyludzkim zdarzeniem, jogo integralność i spójność w każdej chwili narażona jest na ingerencję nieprzewidzianego przypadku. Do zachwiania scenicznego świata czy wręcz przerwania iluzji teatralnej może dojść na skutek zakłóceń w funkcjonowaniu sceny - - niedyspozycji aktora (np. luki w pamięci), niesprawności teatralnej maszynerii (usterki techniczne) czy przypadkowego incydentu (przysłowiowy kot przebiegający przez scenę w najmniej odpowiednim momencie), ale niekiedy także z powodu gwałtownej reakcji widza czy widzów.