469

PRZYMIOTNIK

1. CHARAKTERYSTYKA OGÓLNA

DERYWATÓW PRZYMIOTNIKOWYCH

Przymiotniki proste (tj. niezłożone) tworzy się: od czasowników (np. płatny, słyszalny) - A(V), od rzeczowników (np. domowy, zawałowy, wieczorowy) - A(N), od wyrażeń przyimkowych (np. podmorski, beztroski) - A (PN), od liczebników (np. setny, podwójny, dwojaki, dwoisty) - A (Num), od przymiotników (np. głupawy, przy głupi) - A (A,), od przysłówków (np. wczorajszy, wsteczny, dotychczasowy) - A(Adv). Przymiotniki złożone tworzy się od połączeń leksemów należących do różnych klas.

Przynależność podstaw słowotwórczych do odpowiednich klas stanowi najogólniejsze kryterium podziału derywatów. Niektóre przymiotniki dopuszczają dwie interpretacje, np. odrzeczownikową i odczasownikową (wymienny <— 1. wymiana, 2. wymieniać; władczy <- 1. władca, 2. władać). Konsekwencją dwumotywacyjności może być wydzielanie różnych formantów w różnych interpretacjach, np. 1. władcz-y (formant paradygmatyczny) i 2. wład-czy (formant sufiksalny).

Na niższym poziomie klasyfikacji stosuje się kryteria semantyczne. Przymiotniki derywowane nazywają cechy przedmiotów i sytuacji przez wskazanie na czynność, proces lub stan, które są dla nich charakterystyczne (obraźliwy, chorobliwy, słynny), na relacje do innych przedmiotów (ogrodowy, wodnisty, cenny), na modyfikacje cechy nazywanej przez podstawę (przepiękny, niebieskawy) oraz przez wskazanie na miejsce lub czas charakteryzujące przedmiot lub sytuację (tutejszy, dzisiejszy).

Wymienione typy semantyczne derywatów na ogół odpowiadają motywacji przez poszczególne części mowy. Jednak istnieją też derywaty motywowane przez wyrazy należące wtórnie do określonej części mowy. Tak np. przymiotniki odrzeczownikowe treningowy, zawałowy, postny nazywają czynności i procesy; niektóre pośrednio motywowane są przez czasowniki (postny <- post *- po-

469