5 (328)

57

2 Budowanie intrygi. Lektura Poetyki Arystotelesa

- komedii i epopei. Nie jest ono jeszcze stosownie zdefiniowane yiednim dla niego poziomie ogólności. Wyraźnie zdefiniowane ⁿ' to jedynie naśladownictwo lub przedstawienie akcji właściwej dla ^tedii^ N^ie będziemy bezpośrednio stawiali czoła zwartej i potężnej Tfnicji tragedii, ale raczej podążymy za nicią przewodnią, którą Ary-cmteles ofiarowuje nam w tym samym rozdziale, gdy podaje klucz do budowy omawianej definicji. Nie powstaje ona z rodzaju przez róźni-_cę gatunkową, lecz przez wyszczególnienie „części”: „każda tragedia Uwiera sześć składników, które stanowią o jej istocie, a mianowicie: intrygę* charakter, wysłowienie, sposób myślenia, widowisko i śpiew” (50 a 7-9). ?

Zachowuję w pamięci dla dalszego ciągu mojej pracy quasi-utoż-samienic dwóch wyrażeń: naśladownictwo lub przedstawienie akcji i układ zdarzeń. Drugie wyrażenie jest, jak powiedzieliśmy, członem definiującym, którym Arystoteles zastępuje definiowany mythos, intrygę. Quasi-utożsamienie zapewnia pierwsza hierarchizacja sześciu części, przyznająca pierwszeństwo „co” (przedmiotowi) przedstawienia - intrydze, charakterom, sposobowi myślenia - przed „przez co” (środkiem) - wysłowieniem i śpiewem - oraz „jak” (metodą) - widowiskiem, a następnie druga hierarchizacja wewnątrz „co”, stawiająca akcję wyżej niż charaktery i sposób myślenia („W rzeczywistości jest więc tragedia naśladowczym przedstawieniem akcji (mimesis praxeos) i za jej pośrednictwem właśnie przedstawieniem postaci działających”, 50 b 3). Zgodnie z podwójną hierarchizacją akcja okazuje się „zasadniczą częścią”, „obranym celem”, „zasadą” i, jeśli można tak powiedzieć, duszą' tragedii. O quasi-utoźsamieniu upewnia formuła: „Naśladowczym przedstawieniem akcji jest intryga” (50 a 1).

Właśnie ten tekst będzie odtąd naszym przewodnikiem. Każe on nam rozważać razem naśladownictwo lub przedstawienie akcji i układ zdarzeń oraz definiować je przez siebie nawzajem. Ta równoważność wyklucza od razu wszelką interpretację mimesis Arystotelesa, która oznaczałaby kopię, identyczną replikę. Naśladownictwo lub przedstawienie jest mimetyzmem, jako że coś wytwarza, a ściślej - układ zdarzeń poprzez budowanie intrygi. Odchodzimy zarazem od Platońskiego użycia mimesis zarówno w metafizycznym zastosowaniu, jak i w technicznym sensie z księgi III Państwa, które to użycie przeciwstawia opowieść „przez mimesis” „zwykłej” opowieści. Pozostawmy tę drugą

^g „Tragedia jest to naśladowcze przedstawienie akcji poważnej, skończonej i posiadającej (odpowiednią] wielkość, wyrażone w języku ozdobnym, odmiennym w różnycł częściach dzieła, przedstawienie w formie dramatycznej, a nie narracyjnej {apangelia, które przez wzbudzenie litości i trwogi doprowadza do ((oczyszczeńia» tych uczuć” (roz dział VI, 49 b 24-28).