19 (54)

71

2 Budowanie intrygi. Lektura Poetyki Arystotelesa

wyższego stopnia napięcia połączenie tego, co „paradoksalne** ^Ó° _Drzy^czvnoweg°^{V łancucha}’ ^^enia i konieczności" i _ecz io °^nie ową moc modelu każda teoria narracyjności stara się zachować fnomocą środków innych niż stosowane w tragedii. Z tego względu oźna się zastanawiać, czy me odeszlibyśmy od narracyjności, gdyby. L porzucili najważniejsze wymaganie, jakie stanowi przemiana losu, zdefiniowana najszerzej jako „odwrócenie biegu zdarzeń * (52 a 22). Napytamy o to znowu, gdy później będziemy się zastanawiali, zgodnie _z tytułem szkicu Hermanna Lubbego, „co wydobywa historię (lub historie) zdziałania ³¹. Rola niechcianych, a tym bardziej „wypaczonych” skutków w teorii historiografii postawi nas wobec podobnego pytania. Konsekwencje tego pytania są liczne. Jeżeli mianowicie przemiana losu jest tak istotna dla każdej historii, w której bezsensowne zagraża sensownemu, to czy połączenie przemiany losu i rozpoznania nie mieści w sobie uniwersalności, która wykracza poza przypadek tragedii? Czv historycy nie usiłują również wprowadzić nieco jasności tam. gdzie panuje bezradność? ł czy bezradność nie jest największa tam, gdzie przemiany losu są najbardziej nieoczekiwane? A oto inna jeszcze bardziej nieuchronna konsekwencja: czy mówiąc o przemianie losu. nic trzeba będzie zarazem odwoływać się do szczęścia i nieszczęścia? Czy każda opowiedziana historia nie dotyczy ostatecznie zwrotów przeznaczenia zarówno na lepsze, jak na gorsze?³² W tym przeglądzie rodzajów przemian losu gwałtownemu wrażeniu (pathos) należałoby się coś więcej niż dosyć ograniczająca definicja, którą Arystoteles podał pod koniec rozdziału XI. Gwałtowne wrażenie trzeba połączyć ze „zdarzeniami zdolnymi wzbudzić litość i trwogę”, wpisanymi w tragiczną intrygę

⁵⁰ Rolą rozpoznania jako zmiany nieświadomości w poznanie w granicach omówionych dalej (następny przypis) jest równoważyć skutek zaskoczenia, które zawiera peń-peteia, przez wprowadzaną jasność. Unikając rozczarowania sobą. bohater zagłębia ssę w swojej prawdzie, a widz - w poznaniu owej prawdy. Wobec tego Flse chyba słusznie porównuje problem tragicznej winy z problemem rozpoznania. Wina. przynajmniej w tym stopniu, w jakim zawiera w sobie niewiedzę i błąd. jest naprawdę odwrotnością rozpoznania. Ważnym problemem w czwartej części tej pracy będzie przerzucenie mostu między rozpoznaniem w sensie Arystotelesowym, rozpoznaniem \y sensie Heglowskim i powtórzeniem w sensie Hcideggcrowskim.

¹¹ H. Lubbe, Was aus Handlungen Geschichien machi. (w:] lernunfliges Denken. red. J. Mittcl5tra$s i M. Ricdcl, Walter de Gruytcr, Beriin-New York 1978. s. 237 250.

⁵² Granice modelu są być może bardziej widoczne w wypadku rozpoznania, w którym przejścia od nieświadomości do poznania dokonują się na gruncie stosun ow lub wrogości między osobami naznaczonymi losem szczęścia lub nicszczę^oa (_ -    -

Przyjaźń sięga oczywiście dalej niZ więzy krwi. ale stanowi ona a zo| ^    : ‘ [

Można się w każdym razie zastanawiać, czy nowoczesna jwwaes^przy ij    _ra.

uzyskanej w Pameli Richardsona, czyniąc miłość jedyną siłą napę ową    ■    _k(ó'

ca równoważnika wymogu przyjaźni lub wrogości pod osłoną równa się właśnie Arystotelesowemu rozpoznaniu (por. niżej, część trzecia, ro/.dz. 1).