9 (192)

2 Budoumie intrygi. Lektura Poetyki Arystotelesa

będziemy odtąd nazywali kompozycją diegetyczną¹⁶. Co więcej, kynologiczne przesunięcie nie zadaje gwałtu kategoriom Arysto-^term' zwłaszcza że on sam zmniejsza ciągle różnicę, podchodząc do ^iC ^bądź od strony dramatu, bądź od strony epopei. Od strony drama-^nl<L mowa o tym, że wszystko, co ma epopeja (intryga, charaktery, nosób myślenia, rytm), ma również tragedia. A to, co posiada dodatkowo (widowisko, muzyka), nie jest dla niej ostatecznie istotne. Widowisko w szczególności stanowi na pewno „część” tragedii, lecz Jest elementem najmniej artystycznym i najluźniej związanym z samą sztuką poetycką. Tragedia posiada przecież swą moc oddziaływania nawet bez wystawienia na scenie i bez udziału aktorów” (50 b 17-19). Dalej w Poetyce, oddając się klasycznemu zajęciu wystawiania ocen (rozdział XXVI), Arystoteles przyznaje tragedii możność ukazywania, lecz natychmiast się z tego wycofuje: „Tragedia zresztą podobnie jak epopeja, osiąga właściwy sobie cel i bez tych gestów, bo przecież już przy czytaniu objawia swą wartość”¹⁷ (62 a 12). Od strony epopei stosunek poety do jego postaci w akcie opowiadania nie jest tak prosty, jak tego chce definicja. Pierwsze złagodzenie jest tam nawet zapisane od samego początku. Arystoteles dodaje mianowicie nawiasem do swojej definicji poety jako narratora: „przy czym można opowiadać, jak czyni Homer, wcielając się w inną postać, lub wyłącznie we własnej osobie” (48 a 21-23). Właśnie Homer jest wychwalany dalej (rozdział XXIII) ze względu na sztukę usuwania się za swoje obdarzone charakterami postaci, za to, że pozwala im działać, mówić we własnym imieniu, czyli jednym słowem - wypełniać scenę. Przez to epopeja naśladuje dramat. Bez paradoksu Arystoteles może napisać na początku rozdziału, który jest poświęcony „sztuce naśladowczej wyrażonej w formie opowiadania i jednorodnym wierszu” (59 a 17): „Oczywiście podobnie jak w tragedii, intryga powinna być ułożona w sposób dramatyczny itd.” (59 a 19).

¹⁶ Duponł-Roc i Lallot (Aristotę, La Poetujue, s. 370). w komentarzu do rozdziału XXIII mówią zdecydowanie o „opowieści diegctyczncj" i „opowieści narracyjnej”, określając tak opowieść wygłaszaną przez narratora (zgodnie z definicją z rozdziału 111 Poetyki). Dobrze by było. abyśmy mogli mówić jeszcze o opowieści dramatycznej, a co za tym idzie, przypisy wać terminowi „opowieść” rodzajowy charakter w stosunku do dwóch gatunków: dramatycznego i diegetycznego.

¹⁷ W podany niżej sposób można złagodzić sprzeczność obydwóch sądów na temat widowiska, a zarazem drobną nieuczciwość Arystotelesa, który chce, aby zaakceptowano jego upodobanie do tragedii, a nie zamierza ani trochę odstąpić od jej formalnego modelu, wykluczającego rzeczywistą inscenizację. Można mianowicie powiedzieć z jednej strony jak Dupont-Roc i l.allot (op. cit., s. 407-408), że zapis utworu teatralnego zawiera wszystkie konstytutywne cechy mimetyzmu bez istnienia widowiska, a z drugiej strony, że typ wypowiedzi dramatycznego tekstu zawiera wymóg pokazywania. Ja powiem tak: zapis bez widowiska to instrukcja widowiska. Rzeczywiste widowisko nie jest konieczne, aby owa instrukcja istniała. Taki status ma również orkiestrowa partytura.