504

komparatywny -szy i-ejszy), ale brak im formalnych podstaw słowotwórczych; ze względów semantycznych zestawiamy je z przymiotnikami dobry, zły, duży || wielki, mały.

Wykładnikiem superlatiwu jest przedrostek naj-, dodawany do formacji komparatywnych, np. bielszy -*• naj-bielszy, krótszy -> naj-krótszy, gorszy —> naj-gorszy”.

Formy stopnia, tworzone - jak widać - z dużą regularnością, mają jednak zakres ograniczony. Występują tylko przy przymiotnikach oznaczających cechy stopniowalne, a więc niemożliwe są przy przymiotnikach relacyjnych typu warszawski, drewniany, stołowy. Także niektóre cechy jakościowe nie podlegają stopniowaniu (np. goły, pusty). W wielu wypadkach stopniowanie dokonuje się nie morfologicznie, ale opisowo, np. chory -> bardziej chory, uparty -» bardziej uparty.

Regularności formalnej przeciwstawia się silna nieregularność semantyczna form komparatywnych i superlatywnych. Relacja semantyczna między kom-paratiwem a podstawowym przymiotnikiem jest bardzo skomplikowana i zależy od podstawowego przymiotnika. Tak kwestię tę charakteryzuje H. Wróbel (1984: 446):

„Systemowa funkcja semantyczna formacji komparatywnych jest zawsze taka sama: wyrażają one większy stopień natężenia cechy w jednym przedmiocie w porównaniu z drugim przedmiotem; jednak nie zawsze są one motywowane bezpośrednio znaczeniem podstawowego przymiotnika. Szczegółowa interpretacja znaczenia komparatiwu jest uzależniona od tego, czy jego podstawa należy do grupy przymiotników nierelatywnych, czy też do grupy przymiotników relatywnych.

Komparatiwy oparte na przymiotnikach nierelatywnych motywowane są bezpośrednio przez ich podstawy. Wynika to ze wspomnianej już właściwości, że każdy z tych przymiotników oznacza całą skalę cechy stopniowalnej; porównuje się tu więc dwa przedmioty, z których każdy posiada cechę nazywaną przez podstawowy przymiotnik, tylko jeden z nich ma ją w wyższym stopniu. Np. zdanie Herbata jest słodsza od kawy sygnalizuje, że zarówno herbata, jak i kawa są słodkie, zaś comparativus słodsza znaczy, że cecha „słodkości” przysługuje w większym stopniu herbacie.

Sytuacja jest bardziej skomplikowana, gdy podstawą komparatiwu jest przymiotnik relatywny. Ponieważ skalę cechy wyznacza tu para antonimiczna, formacja oparta na każdym członie pary może w danej sytuacji być motywowana zarówno przez podstawę, jak i jej antonim”.

Skomplikowany stosunek znaczeniowy między komparatiwem a przymiotnikiem relatywnym ukazuje następujące zestawienie zdań opartych na parze antonomicznej wysoki-niski.

la. Jan jest wyższy od Piotra i obaj są wysocy. b. Jan jest wyższy od Piotra, ale obaj są niscy.

2a. Jan jest niższy od Piotra i obaj są niscy. b. Jan jest niższy od Piotra, ale obaj są wysocy.

Zdania lb i 2b pokazują, że komparatiwy wyższylniższy nie oznaczają

504