aos1

__    ^ w -u^icse icn ®ie ma. Powiedzieć mogę

v dziele nie było, że wytworzyły się w utrwalonym przez rakowym wraz z historycznymi zmianami kodów, dających go materiału. Żaden konkretny czytelnik nie dysponuje taką mością kodu, która pozwoliłaby mu ujawnić wszystkie moż-Owa ogarniająca wszelkie sensy dzieła świadomość istnieje jawisko potencjalne i ponadindywidualne, aktualizujące się uacji historycznej na obszarze wyznaczonym rozpiętością tan jednostkowych.

Schemat układu ról w literackiej komunikacji

Instancje nadawcze	Instancje odbiorcze
mówiący bohater naczelny narrator (podmiot liryczny)	bohater adresat narracji (adresat monologu lirycznego)
podmiot utworu *	adresat utworu
nadawca utworu (dysponent reguł, podmiot czynności twórczych)	odbiorca utworu (czytelnik idealny)
autor	czytelnik konkretny

pominą, że stosunek pełnego odwzorowania czy symetrycznej dzy wewnątrzłekstowymi a zewnątrztekstowymi instancjami ąże'tylko poziomy podmiotu i nadawcy utworu.

1.    Dobitna formuła Emila Benveniste⁵a: „Ten jest ego, kto mówi ego”, puentująca personalistyczny wątek jego dociekań językoznawczych ~ kryterium osobowości związała ostatecznie z aktem słownej komunikacji¹. „Mówię” stało się- kolejnym wariantem kartezjańskiego „cogito”, a filozofia podmiotu przybrała postać refleksji nad słowem. W tym ujęciu jednostka, poprzez akt mowy zawładnąwszy słowem, mianuje się ja, zdobywając podmiotową suwerenność i samoświadomość w procesie symbolicznego opanowywania świata i komunikowania się z innymi, których -- mocą przynależną ja - wynosi do godności "swoich osobowych partnerów.

Nie jest moim zamiarem debatowanie, czy właśnie, i czy tylko słowo stanowi archimedesowy punkt oparcia dla filozofii starającej się dociec, jak jednostka rozpoznaje się i utwierdza w swojej tożsamości. Tym, co chciałabym rozważyć, jest natomiast kwestia, jak jednostka w stówie się objawia i realizuje. Zadowolę się tutaj wskazaniem kilku wybranych wymiarów i za-węźleń tej problematyki, zwłaszcza w odniesieniu do wypowiedzi literackiej.

2.    Najtrudniejsza zdaje się odpowiedź na elementarne pytanie o.sposób obecności, mówiącego w jakimkolwiek wypowiadanym przezen^l§inu7na-weTBEmTw którym nazywa siebie ja i co§~Ó 'IbMCWpMrlcoMmikuje, jak np.: Jem dżem; Kocham Zosię; Jestem cząrnowidzem. Treść takich zdań na pozór szczelnie przylega do podmiotowo ujętych stanów-rzeczy. W istocie jednak każde z nich zaświadcza bezspornie nie o tym, że wypowiadający je dżem, kocha Zosię, czy jest cząrnowidzem, ale o tym, że tak właśnie mówi.

1

Filozoficzny sens tezy Benveniste’a o związku kategorii osoby z wypowiedzią ciekawie omówił J. LaSewicz: Filozoficzne problemy językowej artykulacji podmiotowości, „Archiwum Historii Filozofii i Myśli Społecznej”, t. 22, 1976, s. 295-316.