bolter03

360 KOMPUTER I SIEĆ

kiego umysłu lub mózgu: psycholodzy mówią o wejściu i wyjściu, czasami nawet o hardware i software mózgu; lingwiści traktują język ludzki tak, jakby był kodem programów, a wszyscy mówią o nauczeniu komputerów „myślenia".

Technologia definiująca rozwija więzi, metaforyczne lub inne, z nauką, filozofią lub literaturą danej kultury; zawsze bez trudu może nam posłużyć jako metafora, przykład, model albo symbol. Technologia definiująca przypomina szkło powiększające, które ogniskuje pozornie rozproszone w danej kulturze idee w jeden jasny, niekiedy przenikliwy promień. Technologia nie odwołuje się do podstawowych zmian kulturowych sama przez się, ale w nowy sposób skupia idee, wyjaśnia je szerokiej publiczności. Kartezjańska mechanistyczna koncepcja świata posłusznego prawom matematyki była jasna, przystępna, a przeto wpływowa, współcześni bowiem Kartezjusza żyli w świecie zegarów i przekładni. Również i dzisiaj technologia elektroniczna nadaje bardziej ogólny wyraz pewnym trendom w myśleniu dwudziestowiecznym, a zwłaszcza pojęciom logiki matematycznej, lingwistyki strukturalnej oraz psychologii behawiorystycz-nej. Trendy te z osobna były jedynie słabymi wstrząsami w historii idei; wzięte razem tworzą rewolucję w naszym myśleniu. (...)

Komputer jako narzędzie

Komputer jest z jednej strony maszyną wywodzącą się z mechanicz-no-dynamicznej tradycji Zachodu, z drugiej zaś - ręcznym narzędziem ze starożytnej tradycji rzemieślniczej. By inspirować twórcze wykorzystanie komputerów, najlepszym sposobem jest eksponowanie owego drugiego dziedzictwa przed pierwszym, narzędzia przed maszyną.

Maszynę charakteryzuje nieprzerwane, samodzielne działanie, nastawiana jest przez człowieka, a następnie, w większym lub mniejszym stopniu, działa poza jego kontrolą. Została tak zaprojektowana, by pośredniczyć między człowiekiem a przyrodą, oddziaływać na świat przyrodniczy bez konieczności, a w istocie bez możliwości kontaktu ludzi z naturą. Taki jest zegar, który wydobywa miarę czasu z ruchu Słońca i gwiazd, taka jest maszyna parowa, która przetwarza węgiel w siłę poruszającą okręty lub pompuje wodę bez udziału mięśni ludzkich, narzędzie, w odróżnieniu od maszyny, nie działa samodzielnie. Wymaga od rzemieślnika umiejętności i, po mistrzowskim ich opanowaniu, pozwala mu przekształcać świat na własny sposób. Dla greckiego rzemieślnika narzędzie zawsze było albo przedłużeniem ręki (kopyto szewskie, młotek, pędzeł), albo układem bardziej skomplikowanym, który podsuwał mu pod rękę materiał do obróbki (warsztat tkacki, koło garncarskie).

Jednakże komputer nie jest w istocie narzędziem. Zaprojektowany do operowania z wielką szybkością symbolami matematycznymi lub logicznymi, jest jak gdyby przedłużeniem ludzkiego mózgu, nie ręki. Komputer wymaga określonej sprawności intelektualnej, a jednocześnie przypomina nam o ręce rzemieślnika. Ta właśnie analogia została wizualnie przedstawiona w jednej ze scen filmu Stanleya Kubricka 2001: Odyseja kosmiczna, w której człekopodobna istota triumfalnie wywija kością, pierwszym opanowanym przez nią narzędziem, po czym ruchem wirowym wyrzuca ją w powietrze, gdzie ta natychmiast staje się orbitującą stacją kosmiczną. Przerzucając pomost ponad milionami lat, kamera stawia znak równości między pierwszym a ostatnim narzędziem. Wkrótce okaże się, że tym ostatnim narzędziem nie jest sama stacja, ale elektroniczna logika komputerów, które będą sterować pojazdami kosmicznymi roku 2001.

Posługiwać się komputerem jako maszyną to zarazem podkreślać jego powszechnie uznaną samodzielność, autonomię wobec kontroli człowieka, odkrywać możliwości zastąpienia przezeń ludzi w kontaktach z otaczającym ich światem. Posługiwać się komputerem jako narzędziem - to zarazem dać człowiekowi, który ma komputer „w ręku", bardziej efektywny środek opanowywania jego fizycznego i intelektualnego środowiska. Gdy twierdzę, że sztuczna inteligencja ilustruje zarówno niebezpieczeństwa, jak i możliwości komputera, myślę o tej właśnie dychotomii, nikt nie traktuje komputera jako maszyny w większym stopniu niż specjalista od sztucznej inteligencji, który próbuje zastąpić ludzkie myślenie algorytmem komputerowym, usiłuje skonstruować przyrząd do rozwiązywania problemów, by zastąpił siłę ludzkiego rozumu, zaprojektować program „przetwarzania" języka naturalnego bez pośrednictwa człowieka. Takie zamierzenia mają pewną wartość demonstratywną, gdyż ukazują nam nowe możliwości komputera jako manipulatora symbolami i operatora logicznego. Ale zdają się one naruszać oczywisty podział pracy, polegający na tym, by pozwolić komputerowi robić to, co może on robić dobrze, a ludziom pozwolić interweniować tam, gdzie wymagane są ich uzdolnienia. Ta zasada, rzecz jasna, nie jest nowa; wielu specjalistów komputerowych już wcześniej się do niej odwoływało. Walter Rosenblith, który zajmował się i medycyną, i komputerami, zauważył dawno temu:

Mniej jestem skłonny podkreślać to, co komputer robi lepiej niż człowiek, a bardziej - wyobrażać sobie korzyści, jakie może dać rozsądny podział pracy między człowiekiem a komputerem. (...) Współpraca człowieka i komputera pozwala osiągnąć rzeczy, których żadne z nich samo osiągnąć nie potrafi¹.

John Kemeny, pedagog i informatyk, komentował: „należy przyznać, że bardziej owocne jest wykorzystanie istoty ludzkiej jako partnera komputera niż poświęcenie wielu lat na próby nauczenia komputera umiejętności, do których nie jest przystosowany"². Oczywiście, nie jest to jedynie

1

   Cyt. za: Computers and the World of Futurę, Martin Greenberger (red.), Cambridge, Mass. 1962, s. 312, 313.

2

   John G. Kemeny, Man and Computer, Mew York 1972, s. 17.