CCI20110305009

Stanisław Czesław Michałowski

I Najistotniejszym doświadczeniem jest zrozumienie wewnętrzne, gdyż / człowiek przede wszystkim z samym sobą obcuje i siebie samego bezpośrednio dotyka. Konieczne jest więc posługiwanie się w doświadczeniu zarówno wyobraźnią i uczuciem jak też i umysłem, mając na względzie zaangażowanie całej osoby, jej umysłu i serca.

Stawiając pytania, wprzęgając w pracę wyobraźnię, budując poszczególne elementy danych i ich wzajemne odniesienie uczeń układa sobie wszystko w pewną całość, czy też stawia hipotezę: „Co to jest? Czy to jest coś, co już poznałem?” I nawet bez szczegółowego wyboru następuje towarzysząca temu uczuciowa reakcja: „To mi się podoba”, „Tego się boję”, „To jest interesujące” lub „To mnie nudzi”.

W procesie edukacji ekologicznej istotną rolę może odegrać kształtowanie umiejętności obserwacji połączone z uruchomieniem wyobraźni jako doświadczenie wewnętrzne. Wspaniale ujmuje to Anthony de Mello stwierdzając: „Co mówisz? Że słyszałeś śpiew dziesiątków ptaków i widziałeś setki drzew? Zgoda. Ale to, co widziałeś, to było drzewo czy jego opis? Jeżeli patrzysz na drzewo i widzisz drzewo, nie widziałeś naprawdę drzewa. Jeśli patrzysz na drzewo i widzisz cud — wtedy wreszcie zobaczyłeś drzewo”.⁵⁸

Rozpoczynając poznawanie nowej partii wiedzy ekologicznej, nauczyciele często zwracają uwagę na to, w jaki sposób odczucia uczniów mogą się przyczynić do ich zapamiętania. Skonfrontowanie nowej wiedzy z posiadaną dotychczas nie może ograniczać się tylko do zapamiętania czy biernego dodania nowych danych, zwłaszcza gdy nie pasują one całkiem do tego, co się już wie. Niepełne zrozumienie niepokoi ucznia, skłania go do dalszych prób zrozumienia, do analizy, porównań, kontrastów, syntezy, oceny, dzięki którym pełniej pojmuje rzeczywistość.

Doświadczenie ucznia może być bezpośrednie lub zastępcze. Jednakże bezpośrednie doświadczenie jest zazwyczaj pełniejsze, bardziej dotykające indywidualnie. W środowisku szkolnym odbywa się ono w postaci rozmów, dyskusji, badań laboratoryjnych, wycieczek, projektów, pomocy itp. Nie zawsze jest możliwe bezpośrednie doświadczenie 'w edukacji. Uczenie się zachodzi bowiem często w wyniku zastępczego doświadczenia poprzez czytanie, oglądanie modeli, ćwiczenia aby móc w pełniejszy sposób wniknąć w rzeczywistość poznawaną. Pomocne może się okazać odtwarzanie sytuacji, odgrywanie ról, użycie materiałów dźwiękowych i wizualnych. W ten sposób uczniowie stają się bardziej uważni i zaangażowani w zrozumienie sensu procesów ekologicznych i lepiej rozumieją sens i wartość własnej egzystencji.

Konsekwentnie, żeby pomóc uczniom zaangażować się w działalność ekologiczną winniśmy dostarczać okazji do krytycznego zbadania wartości i sprawdzenia ich poprzez własne doświadczenie. Osobista integracja wartości jest o wiele ważniejsza niż zdolność zapamiętywania faktów i opinii innych ludzi. Staje się rzeczą jasną, że dzieci i młodzież żyjąca

1

Dziecko. Przyroda. Wartości

143

fe w trzecim tysiącleciu potrzebować będzie nie tylko nowych umieję-j tności technicznych, ale ważniejsze jest to, że będą musieli posiąść M umiejętność życzliwego rozumienia świata przyrody, aby podejmować mądre decyzje.

Zrekapitulujmy — w zakresie doświadczenia istotną rolę odgrywa ciągłość, kompetencje, jasne cele oraz pomoce i podręczniki. Na tym tle pi' powstaje aktywność samego ucznia w postaci notatek, rozwiązywania j zagadnień przyrodniczych i uczenie się odkrywania nowych zjawisk, j Wspólnotowe uczenie się, tworzenie małych grup, pomaganie rówieś-nikom — tworzy podstawy integracji, buduje wewnętrzną harmonię, j uruchamia wyobraźnię i myślenie abstrakcyjne.

„Długa jest droga przez naukę — twierdził Seneka — krótsza i skuteczniejsza przez... doświadczenie”, i ff

3. Refleksja

$

i

Mędrzec dokłada odrobinę cukru do wszystkiego, co mówi innym

j    i słucha z ziarnkiem soli tego wszystkiego,

co mówią inni.

Przysłowie tybetańskie

Trzecim stopniem edukacji ekologicznej jest refleksja służąca rozeznaniu, czyli wyjaśnienie swych wewnętrznych motywacji i racji leżących | u podstaw wypowiadanych sądów, badanie przyczyn i implikacji swych doświadczeń, rozważanie możliwych wyborów oraz ocena ich w świetle i prawdopodobnych konsekwencji i odkryć, co najlepiej prowadzi do upragnionego celu. Na tym etapie edukacji ekologicznej posługujemy się \ pamięcią, rozumem, wyobraźnią i uczuciami, żeby uchwycić znaczenie | i istotną wartość wiedzy o świecie przyrody, odkryć odniesienie do innych j aspektów wiedzy i ludzkiej działalności oraz docenić jej przydatność / w poszukiwaniu prawdy.

Jest to zdolność rozważenia zdarzeń i wierzeń w świetle ich podstaw i konsekwencji. Zdarzenie powodowane jedynie impulsywnością albo pożądaniem prowadzi najprawdopodobniej w złym kierunku i to dotyczy zarówno aspektu intelektualnego, jak i praktycznego. To czy przekazanie jest uzasadnione winno być rozstrzygnięte w oparciu o dane, na których się opiera i implikuje, do których prowadzi, a tego można być świadomym jedynie w oparciu o refleksje. Podobnie, czy działanie jest słuszne albo niesłuszne zależy przynajmniej w części od wyników do jakich ono prowadzi w sposób dobry albo zły, a wyniki te mogą być uwzględniane i oceniane tylko wtedy, gdy jest dokonywana refleksja nad nimi