Chomsky6

200 Noam Chomsky

wiciu zdań⁰. Wobec tego gramatyka generatywna musi być systemem takich reguł, które powtarzając się generować będą nieskończoną liczbę struktur. Tego rodzaju system reguł podzielić można na trzy główne komponenty: komponent syntaktyczny, fonolo-giczny i semantyczny^{1 2}.

Komponent syntaktyczny generuje nieskończony zbiór abstrakcyjnych, formalnych obiektów, z których każdy zawiera wszelkie informacje rclewantne dla pojedynczej interpretacji każdego z poszczególnych zdań³. Ponieważ w rozważaniach niniejszych zajmę się wyłącznie komponentem syntaktycznym, posługiwać się będę terminem „zdanie” w odniesieniu raczej do ciągu for-matywów, niż do ciągu fonemów. Warto tu przypomnieć, że ciąg formatywów wyznacza jednoznacznie ciąg fonemów (włącznie z wolnymi wariantami), ale nie odwrotnie.

Komponent fonologiczny gramatyki określa fonetyczną formę zdania generowanego przez reguły syntaktyczne. Innymi słowy, wiąże strukturę generowaną przez komponent syntaktyczny z sygnałem reprezentowanym fonetycznie. Komponent semantyczny określa semantyczną interpretację zdania — czyli wiąże strukturę generowaną przez komponent syntaktyczny z pewną reprezentacją semantyczną.

Zarówno komponent fonologiczny, jak i semantyczny mają

Prelimiuaria metodologiczne

201

charakter czysto intcrprctalywny. Każdy z nich spożytkowuje dostarczane przez komponent syntaktyczny informacje o formaty wach, o tkwiących w nich własnościach i o relacjach zachodzących pomiędzy nimi w danym zdaniu. Komponent syntaktyczny gramatyki musi więc każdemu zdaniu przyporządkować struk- ' turę głęboką, która wyznacza jego interpretację semantyczną i strukturę powierzchniową, która wyznacza jego inter- / prctację fonetyczną. Pierwsza z nich interpretowana jest przez ' komponent semantyczny, druga — przez komponent fonologiczny¹². ^{4 5}

1

^p Jest rzeczą zdumiewającą, że nawet ten truizm bywa obecnie podważany, jak choćby w cytowanej pracy Dixona. Jak się wydaje, Dixon zaprzeczając tezie, iż język zawiera nieskończenie wiele zdań, posługuje się terminem „nieskończony” w dość specyficznym i mętnym sensie. Na tej samej stronic 83, na której wyraża swe obiekcje względem poglądu, że w „języku istnieje nieskończona ilość zdań”, twierdzi jednocześnie, że „nie możemy oczywiście powiedzieć, iż istnieje jakaś skończona liczba N taka, że żadne zdanie nie zawiera więcej niż N zdań podrzędnych” (utrzymuje więc, że język jest nieskończony). Albo jest to bełkotliwa sprzeczność, albo ma on tu na myśli jakiś nowy sens słowa „nieskończony”. W związku z tym por. Topics in the Theory of Generatire Grammar Chom-sky'ego.

2

Niezależnie od terminologii jestem tu zwolennikiem opisu Katza i 1’ostala (Au hitegratcd Theory of Linguislic Deseription

3

" Zakładam, że komponent syntaktyczny zawiera słownik i że każda jednostka leksykalna zostaje opisana w kategoriach swych wewnętrznych cech semantycznych. l.)o sprawy tej powrócę jeszcze w następnych rozdziałach.

4

•- Zamiast terminów „struktura głęboka” i „struktura powierzchniowa”, można używać odpowiadających im pojęć „wewnętrzna forma zdania” i „zewnętrzna forma zdania”, wprowadzonych przez Humboldta. I choć myślę, że „struktura głęboka” i „struktura powierzchniowa” w tym sensie, w jakim się tu nimi posługuję, odpowiadają ściśle „wewnętrznej" i „zewnętrznej” formie zdania u Humboldta, przyjąłem terminologię bardziej neutralną, aby uniknąć interpretacji dosłownych. Terminy „gramatyka głęboka"

5

„gramatyka powierzchniowa" są dobrze znane we współczesnej filozofii v mniej więcej takim samym sensie (por. odróżnienie Ticfcngrannnatik i Oberflćic hengrammat ik w Dociekaniach filozoficznych Wittgenstcina). Podobną terminologią posługuje się Iiockctt w rozważaniach nad nicadckwatnością językoznawstwa taksonomicznego (Kurs językoznawstwa współczesnego). Postał używa terminów „struktura utajona" i „struktura powierzchniowa" (Constilueut Siruelure: A Snuły of Contemporary Modeli of Syntactic Dcscription).

Tego rodzaju odróżnienie struktury głębokiej i powierzchniowej zostało wprowadzone zupełnie wyraźnie w Gramatyce Port Royal (por. Chomsky Cartesian Unguistics). W rozważaniach filozoficznych dowodzi się często tego, że pewne stanowiska wywodzą się z fałszywych analogii gramatycznych, wykazując, iż struktura powierzchniowa pewnych wyrażeń bywa mylnie interpretowana semantycznie przy użyciu środków właściwych zdaniom zupełnie innym, choć powierzchniowo podobnym 'l ak np. Thomas Reid w lissays on the hncllectual Power of Alan, 1785, twierdzi, że powszechnym źródłem błądzenia filozofów jest fakt, iż:

„we wszystkich językach istnieją wyrażenia mające zupełnie różne znaczenie, ale jednocześnie może być w ich strukturze coś, co jest niezgodne z analogią gramatyczną lub z zasadami filozofii... Mówimy na przykład o bólu tak, jak gdyby był on czymś różnym od jego odczuwania. Mówimy, że boi przychodzi lub odchodzi, że przesuwa się z jednego miejsca na inne. Wyrażenia te rozumieją ci, którzy posługują się nimi w sposób jasny i prawidłowy. Filozofowie natomiast wkładają je do swych alembików, redukują do swych pierwszych zasad, wywodzą z nich sens, jakiego nigdy nie miały i wyobrażają sobie, że wykryli błąd parweniusza" (s. 167 - 168). Mówiąc ogó’nic, Reid krytykuje teorię idei jako teorię odbiegającą od mniemania potocznego, zgodnie z którym „mieć idee czegoś to tyle po prostu, co myśleć o tym czymś” (s. 105). Filozofowie jednak traktują ideę jako „obiekt kontemplowany przez umysł” (s. 105); mieć ideę zatem to tyle, eo mieć w umyśle pewien obraz, wyobrażenie czy reprezentację bezpośredniego przedmiotu myśli. Wy-