Choroby lasu0015 jpeg

wartości temperatury okresu zimowego wpływa korzystnie na wzrost intensywności rozkładu drewna zasiedlonego przez grzyby. Wiąże się to z większą zawartością tlenu w tkankach drewna, w porównaniu z okresem letnim. Latem, w czasie upałów, zasiedlanie drzew' (pniaków' i korzeni) jest ograniczone ze względu na niekorzystne warunki termiczne i wilgotnościowa dla kiełkujących zarodników' i rozwijającej się grzybni.

Po gradacji brudnicy mniszki i obniżeniu się poziomu wód gruntowych w północno-zachodniej części Polski, na skutek zamierania i usunięcia drzew gatunków iglastych, rosnące dotychczas w drzewostanach mieszanych buki zostały raptowmie odsłonięte i narażone na oddziaływanie czynników abiotycznych. Zmiany te wyraziły się zwiększeniem podatności na infekcje grzybowo i atald owadów

Susza

Występowanie wysokich w'artośei temperatury powietrza jest szczególnie niebezpieczne w' czasie braku opadów atmosferycznych. Długotrwała susza wywołuje niekorzystne zmiany w bilansie wodnym roślin, czego efektem są procesy chorobowe prowadzące do więdnięcia (zamierania) poszczególnych organów', a nawet do śmierci drzew. Deficyt wody ma bowiem podstawowy wpływ na przebieg wszystkich procesów' fizjologicznych roślin. Ssące, pasywne działanie transpiracji liści i aktywne ciśnienie korzeniowe tworzą mechanizm pobierania i przewodzenia wody. Susza w pierwszą] kolejności wpływa na zmianę aktywności enzymatycznej w tkankach korzeni. Długotrwały niedo-

“1

Suchoczub - efekt suszy i Endocronartium pini

bór wody hamuje przenoszenie i akumulację cukrów redukujących i fenoli. Procesy te z kolei mogą wpływać na mechanizmy obronne drzew'. Pogorszenie się warunków' wilgotnościowych drzew ma istotny wpływ na ich kondycję zdrowotną.

Wzmożone przerzedzanie się koron oraz zamieranie drzew z pow^rodu suszy w pierwszej kolejności występuje w' drzewostanach na glebach biologicznie płytkich, o wysokim poziomie wód gruntowych, a także na glebach wilgotnych, słabo przepuszczalnych, gliniastych, gdzie w przypadku suszy pojawia się deficyt wody powierzchniowej. Wskutek suszy następuje przyspieszona mineralizacja, a następnie zakwaszenie gleb, co ze względu na wzrost ilości jonów' w roztworze glebowym prowadzi do toksycznego oddziaływania na systemy korzeniowe. Zwiększa się niedobór wapnia i magnezu, następuje zmiana stosunku Ca/Al i Mg/Al, zaś kumulacja glinu powoduje zaburzenie przyjmowania przez korzenie składników odżywczych.

W uprawach i drzewostanach rosnących na glebach piaszczystych (przegrzanie) lub na płytkich glebach gliniastych (przesuszenie) susza powoduje zamieranie płycej rosnących korzeni; podobne zjawisko obserwuje się w zalesieniach na gruntach porolnyc-h. Szczególnie dotkliwie cierpią drzewostany świerkowe oraz sosnowe rosnące na piaskach wydmowych, których korzenie rozwijające się w⁷ płaszczyźnie horyzontalnej zamierają w⁷ okresie długotrwałej suszy. Jednym z patogenów zasiedlających korzenie tak osłabionych drzew⁷ jest przyczepka falista - Rhizina undulata.

Bezpośredni wpływ wysokich wartości temperatury powietrza i gleby na drzewa, zwiaszcza w wieku młodocianym, może wyrażać się uszkodzeniami kory i miazgi w szyi korzeniowej, zasychaniem liści, pędów, zamieraniem pączków⁷. Palące promienie słoneczne mogą powodować tzw. zgorzelinę kory na skutek lokalnego zniszczenia miazgi i powstawania zmian nekrotycznych na odsłoniętych częściach pni. Dla siew⁷ek i sadzonek szczególnie groźna jest susza (posucha) w⁷ okresie wiosennym, zwłaszcza po bezśnieżnej zimie. Chorujące z powodu suszy sadzonki wytwarzają drobniejsze liście i pędy; u dębu liście takie są częściej atakowane przez Microsphaera alphitoides - sprawcę mączniaka dębu, powodując dodatkowa uszkodzenia. Szczególnie wrażliwe na suszę są korzenie drobne i układy mikoryzowe, dla których nadmierne przesuszenie podłoża prowadzi do zamarcia grzybni ckstramatrykalnej oraz grzybni tworzącej mufkę.

Anomalie pogodowe

Innym zaburzeniem w⁷ prawidłowym funkcjonowaniu drzew⁷ iglastych, zwiaszcza sosny w wieku uprawy, są zaburzenia w⁷ gospodarce hormonalnej na skutek zmiennego przebiegu temperatury i opadów w okresie wiosenno-letnim. Drzew^rka niejednokrotnie charakteryzują się wówczas wytwarzaniem z pączków tegorocznych wielu pędów⁷ bocznych i przyjmują formę krzaczastą. Zjawisko to, znane również pod nazwą wielkowierzchołko-wości, jest nieprawidłowością morfologiczną sosny, występującą w⁷ wielu rejonach kraju. Deformacje tego typu powstają zwykle na skutek uszkodzenia (zniszczenia) pączka szczytowego, względnie tworzącego się pędu wierzchołkowego, wskutek żerów zwójek, zgryzania przez zwierzynę (przeżuwacze) lub w⁷ wyniku suszy. Brak pędu szczytowego w okresie wzrostu drzewa wplyw⁷a na określone reakcje fizjologiczne całego organizmu. Hormony stymulujące wzrost wierzchołka (auksyny), wskutek jego zaniku przemieszczają się do pączków bocznych, powodując ich bujny rozwój. Szybki przyrost pędów⁷ bocznych stymulowany jest również dopływem substancji odżywczych kierowanych do miejsc o aktywnym stężeniu auksyn. Zanik pędu szczytowego wpływa także na zmianę kierunku wzrostu pędów⁷ bocznych; rosnące dotychczas pod pewnym kątem do pędu głównego zaczynają odchylać się do osi pionow^rej, co prowadzi do wielkowierzcholkowości.

Bardzo częstym zjawiskiem w⁷ uprawie jest rówmież wytwarzanie kwiatostanów na skutek aktywizacji hormonów⁷ (giberelin) oraz powstawanie pędów proleptycznych. Istotą procesu prolepsji jest powtórne w^r ciągu tego samego okresu wegetacyjnego pędzenie pączków. Normalny wiosenny w⁷zrost elongacyjny pędów⁷ sosny kończy się zwy-

31