DSC02989

¹⁸    _KATARZYNA MOSIOŁEK-KŁOSIŃSKA

mu. przede wszystkim R Langacker, H. Putnam, G. Lakoff M. Joh Ch.J. Fillmore, R Jackendoff. Powstały w USA w latach 70. naszego gj?¹ cia kierunek znany pod różnymi nazwami: semantyka kognitywna'fe'' znawstwo kognitywne, gramatyka kognitywna, rozszerza granice bS° Języka poza ramy wyznaczone tradycyjną lingwistyką oraz wykorzystuj¹]⁸ badań lingwistycznych osiągnięcia innych nauk: psychologii, etnolom° filozofii. Zakwestionowawszy sensowność ujmowania znaczenia Jako repr] zentacji pojęcia odpowiadającego wyrazowi oraz definiowania zna^ pomocą warunków koniecznych 1 wystarczających, kognltywiści stwomii holistyczną teorię znaczenia, opierającą się na danych nie tylko lingwisty^, nych, ale i kulturowych, aksjologicznych ltp. W znaczenie uwikłana Jest, ich zdaniem, nie pojedyncza forma Językowa, ale wyidealizowany model kognitywny (ICM — Idealized Cognitive Modę!) — całościowa struktura, składająca się z obrazu sytuacji, reprezentującego wypowiadaną przez człowieka treść i tkwiącego w umyśle mówiącego. Podstawową zasadą metodologiczną kognitywizmu Jest „gestaltyzm", zgodnie z którym znaczenie wszystkich form językowych powinno być ujmowane globalnie. Oznacza to zakwestionowanie, z Jednej strony, celowości podziału wyrazów na morfemy 1 co za tym idzie — wywodzenia znaczenia z budowy morfologicznej leksemów, a z drugiej strony — rozdziału semantyki od pragmatyki. Znaczenie wyrażeń językowych, zdaniem kognitywistów, zasadza się na ludzkim doświadczaniu świata zewnętrznego, znak Językowy odsyła do stanów mentalnych, do doświadczenia człowieka, a nie — jak to ujmowali badacze z kręgu semantyki referencjalnej — do rzeczywistości: „Zgadzamy się z oblektywlstaml w jednej ważnej sprawie: rzeczy istniejące w świecie odgrywają pewną rolę w ograniczaniu naszego systemu pojęciowego. Jednakże odgrywają one tę rolę jedynie poprzez nasze doświadczanie Ich. Nasze doświadczenie, po pierwsze, różni się w zależności od kultury i, po drugie, może zależeć od naszego pojmowania Jednego rodzaju doświadczenia w terminach Innego, co znaczy, że nasze doświadczenia mogą mleć charakter metaforyczny’ {Lakoff, Johnson 1988: 182-183). Bardzo ważną rolę w doświadczaniu świata kognltywiści przypisują metaforom, dzięki którym poznajemy i porządkujemy niezrozumiałe dotąd obszary rzeczywistości Wyrazistym przykładem metafory organizującej ludzkie widzenie świata może być ujmowanie dobra jako zjawisk znajdujących się na górze, a zlana dole. Podstawa jej tkwi w naszym doświadczeniu fizycznym i kulturowym. Zdaniem G. Lakoffa i M. Johnsona, używanie wyrażeń np. Zunesil głowę. On ma o sobie wysokie mniemanie [Lakoff, Johnson 1988: 36-391 świadczy o przenoszeniu doświadczeń z Jednego obszaru życia na Inny. a jednocześnie Jest dowodem kreatywnej funkcji metafor językowych polegającej na rozszerzaniu granic kategorii pojęć i co za tym idzie — poszerzaniu znaczenia wyrażeń. Obserwacja procesów metaforyzacji. które ciągle dokonują się w ludzkich umysłach, skłoniła kognitywistów do odrzucenia Arystotelesowskiej zasady opisu rzeczywistości w kategoriach dyskretnych Nie istnieją bowiem, ich zdaniem, sztywno, dokładnie odgraniczone od

I

y.

A

&^c\

oĄ

A

Ą

d* t eo Ii* cef

i

I

P°-

jec

uv

kt

ra

P<

a

el

n

n

P

P

A

i