DSC02992

ao KATARZYNA MOSIOŁEK-KŁOSIŃSKA

dotyczącymi .alfabetu myśli ludzkich", poszukuje unlwersallów pojęciowych i odpowiadających im uniwersaliów leksykalnych. Innymi słowy — stara się dociec. Jakie podstawowe pojęcia są wspólne wszystkim ludziom l, co najważniejsze z lingwistycznego punktu widzenia, czy są one „zleksy kalkowane" we wszystkich językach. Szuka zatem odpowiedzi na pytanie, Jaki Jest udział kultury, a Jaki .natury ludzkiej' w kształtowaniu języków. Wierzbicka Jest przeciwniczką zarówno skrajnego uniwersalizmu. Jak 1 relatywizmu kulturowego. Pierwsza teoria głosi Istnienie ponadkulturowej jedności między Językami, a co za tym idzie — możliwość całkowitej przekładalnośc! Języków, druga odwrotnie — uznaje, że języki są całkowicie ukształtowane przez różne kultury 1 dlatego są nieprzekładalne. Teoria Wierzbickiej, nazwana przez A. Bogusławskiego .relatywizmem w określonej ramie absoluty-stycznej” [Bogusławski 1991], Jest kompromisem między ujęciami skrajnymi i opiera się na następującym założeniu autorki: .Języki są najlepszym zwierciadłem umysłu ludzkiego [...] 1 sądzę, że poprzez nie właśnie możemy zidentyfikować alfabet myśli ludzkich, który jest podstawową ramą konceptualną, którą ludzie posługują się w swoim myśleniu. Jednocześnie języki są najlepszym odbiciem kultury człowieka: 1 to właśnie poprzez słownictwo języków naturalnych możemy odkryć 1 określić konfiguracje pojęciowe charakterystyczne dla różnych kultur świata” [Wierzbicka 1991: 31], Próbą dotarcia do uniwersaliów językowo-pojęciowych było ustalenie przez Wierzbicką listy semów elementarnych — podstawowych, niepodzielnych, komponentów znaczeniowych, wspólnych użytkownikom różnych Języków. W pierwszej wersji elementów tych było 13, później autorka wzbogaciła I zmodyfikowała tę listę.

Ostatnie analizy semantyczne Wierzbickiej [A. Wierzbicka 1985] są ciekawą propozycją metodologiczną. Autorka, przeprowadzając pełną 1 dokładną analizę danego pojęcia, stara się dotrzeć do jego struktury konceptualnej. Opiera się na założeniu, że: „[...] leksykografia dotyczy nic struktury »denotaęyjnej« [...] ale struktury konceptualnej, nie warunków •odnoszenia*, ale znaczenia”⁴. Definicje znaczeń, przeprowadzane pracz Wierzbicką, są zbliżone do zaproponowanych przez kognitywistów — mają charakter .fasetowy", czyli składają się z kilku powiązanych ze sobą grup komponentów, co pozwala na odkrycie wewnętrznej logiki pojęcia I dotarcia do Jego prototypu. Charakterystyczną cechą tworzonych przez badaczkę definicji Jest ich antropocentryzm, składają się na nie takie komponenty semantyczne, które opisują relacje między desygnatem a człowiekiem. Wielkość zwierząt, np. kotów, została zdefiniowana następująco: .są mniejsze niż ludzie/ wystarczająco małe. aby człowiek mógł podnieść Je bez trudu obiema rękami i trzymać je na kolanach/ są za duże, aby człowiek

‘Jest to moje, swobodne tłumaczenie. Tekst oryginalny brzmi: .1-1 lexicography la eon cemed not wlth -denotatlon* structure [...I buł wlth eoneeptual structure, not wlth denouiw condftions but wlth tncaning~. A. Wierzbicka. Ladcogrophy and eoneeptual analysts. Asi

I