IMG700

1018 socjolog; ERAt

dotąd orientację filozoficznoliteracką. Nowe zainteresowania w bliższy sposób nawiązują do ideałów Taine’a i traktują literaturę jako swego rodzaju instytucję, w której ramach ustaliły się określone i powtarzalne społecznie role. A badania socjologicznoliterackie zdecydowanie orientują się na wzorce socjologii ogólnej. Rekrutacja do ról z literaturą związanych w całości życia społecznego, granie owych ról i ich przemiany — określają rzeczywistość życia literackiego. W repertuarze ról życia literackiego przynajmniej trzy są najbardziej znaczące: rola pisarza, czytelnika (i ogólnie — publiczności) oraz pośrednika między nimi.

W kompleksie roli pisarza interesują socjologów problemy związane ze społeczną rekrutacją pisarzy spośród istniejących warstw i klas, ich wykształceniem i sposobami utrzymania. Z pracy R. Williamsa Społeczna historia pisarzy angielskich (1961; por. antologia W kręgu socjologii literatury) wynika na przykład, iż rekrutacja pisarzy angielskich w XVI i XVII w. dokonywała się głównie spośród arystokracji i szlachty, natomiast od w. XVIII — w dominującej mierze z klasy średniej. Obserwacja ta potwierdza tylko wielokrotnie ujawniany fakt gwałtownego awansu społecznego i kulturalnego tej klasy w tym właśnie czasie. Studium R.N. Wilsona Poeta w społeczeństwie amerykańskim (1964; por. tamże) dokumentuje z kolei, jak głęboko obca jest rola poety wartościom wyznawanym w społeczeństwie amerykańskim, kultywującym ideały pracy, pożytku i sukcesu. W Stanach Zjednoczonych rola poety funkcjonalnie jest spokrewniona z rolą kobiety, która zwyczajowo wprowadza w kulturę literacką członków rodziny; ponadto, ze względu na charakter zajęć, zawód poety traktowany jest jako zawód niemęski. Podobne badania, dotyczące rekrutacji, wykształcenia oraz zmian roli pisarza w Polsce w 1. 1929—1964 przeprowadził A. Siciń-ski.

W aspekcie roli czytelnika badawczą uwagę zwracają takie elementy, jak stan i wzrost czytelnictwa książek i gazet, rozwarstwienie publiczności literackiej oraz ideologiczne i polityczne skłonności odbiorców literatury. Charakterystyczne na przykład, że awans powieści jako gatunku w Anglii w w. XVIII (por. I. Watt, Narodziny powieści) związany był z ogólnym wzrostem czytelnictwa wśród klasy średniej i powiększeniem się ilości wolnego czasu, zwłaszcza kobiet z tej warstwy społecznej. W epoce kultury masowej zainteresowanie czytelnictwem rośnie, literatura obecnie coraz częściej postrzegana jest jako produkt przedsiębiorczości literackiej i handlowej, jako towar na rynku czytelniczym, podporządkowany prawidłowości popytu i podaży. Badania czytelnictwa w Polsce najczęściej prowadzą socjologowie bądź to w aspekcie ogólnych przemian kulturalnych w kraju, bądź to w aspekt kulturalnej państwa (A. Kłoskowska, A czyńska, S. Siekierski, B. Sułkowskie sjHf zująco uprawia te badania Instytut C i Czytelnictwa Biblioteki Narodowej.

Zainteresowanie pośrednikami w rcccpepĘ ratury wiąże się zazwyczaj z przemianą rob. natu dworskiego i narodzinami rynku kr skiego. Księgarze przejmując w XVIII w. r dycyjncgo mecenatu stali się głównie pi cami i fabrykantami utworów literackichj dniającymi rzesze wyrobników pióra i dawców intryg literackich (powieść w odek Dzisiaj przemysł literacki w Stanach Zjedr nych i krajach zachodniej Europy zaspokaj bardziej pierwotne i najpowszechniejsze by odbiorców masowych środków przekazuj nocześnie istnieje rynek literatury elitarnej Iw sce z różnych przyczyn procesy te są a osłabione). W aspekcie kultury masowej i r cego znaczenia przekaźników elektronie^ nabierają wagi socjologiczne badania roli pc źników i technologii rozpowszechniania lite( ry za pomocą książki, radia, filmu i telewł.

Socjologia życia literackiego wprowadE badań nowe aspekty społecznego funkcjo nia literatury niewątpliwie zmieniła dotycł( wy charakter socjologii literatury. Zmieć przedmiot badań socjologicznoliterackich: turę pojęto jako rzeczowy i instytucjonalny! lat życia społecznego, dostępny empirycy lizie socjologa i wypracowanym techniko dobnie jak każdy inny sektor społecadlK ktowany tym razem bez nadmiernego ń; dla jego specyfiki i charakteru. Przekes^H także metody: filozoficzny (spekulatywny^ sób, dominujący w socjologii literatury (f jako forma świadomości), poszukującej socg cznego ekwiwalentu dla treści świata pi wionego w utworze literackim, wyparła ] statystyczna, technika wywiadu i ankieta.

O ile podstawowym ograniczeniem' iNti jologii literatury jako świadomości wiedzy) była jej stała skłonność do ujm^ literatury jako dokumentu żyda społl i traktowanie jej jedynie jako pewnej foc znania społeczeństwa, a pozostawienie tĄ estetycznej i ludycznej strony literatury, głównym ograniczeniem nurtu socjologii terackiego była upraszczająca praktyka 4 miotowienia literatury, ujmowania jej n jako serii egzemplarzy książek, produkt twórczości niemal przemysłowej, przedf krążących na rynku, potraktowanie pi^ dostarczyciela usług w branży papicro rozrywkowej.

Przeciw tym ograniczeniom formułosf dzisiaj (poczynając od lat pięćdziesiątych) projekty i koncepcje socjologiczno!iteraefef