P2210346

32 Wstęp do historii filozofii

jest ono obalone w sposób bezpośredni już przez sam fakt, że takie historie po prostu istnieją. Aby uchwycić bliższy sens tej sprzeczności, trzeba jednak dokonać rozróżnienia pomiędzy historią zewnętrznych losów pewnej religii albo nauki a historią tego, co stanowi sam ich przedmiot. A następnie należy wziąć pod uwagę to, że z historią filozofii, ze względu na szczególną naturę jej przedmiotu, sprawa przedstawia się inaczej niż z historiami innych dziedzin. To wyjaśnia od razu, że wspomniana sprzeczność nie może dotyczyć owej zewnętrznej historii, lecz tylko historii wewnętrznej, historii samej treści. Chrześcijaństwo ma historię, która odnosi się do jego upowszechniania, do losów jego wyznawców itd., a gdy nadało ono swojej egzystencji formę Kościoła, to Kościół ten stał się sam pewnym takim zewnętrznym istnieniem, które, wchodząc w najrozmaitsze zmieniające się w czasie kontakty, doświadcza najrozmaitszych losów i z istoty rzeczy ma historię. Co się jednak tyczy samej doktryny chrześcijańskiej, to wprawdzie również w jej przypadku można mówić o pewnej historii, ale z konieczności szybko osiągnęła ona swoją rozwiniętą postać i ujęta została w określony sposób. I to stare wyznanie wiary obowiązywało w każdym okresie i jeszcze teraz winno w niezmienionej postaci uchodzić za prawdę, jeżeli ta moc obowiązująca nie ma być wyłącznie pozorem, a słowa — czczą formułą do mechanicznego klepania (eine leere Formel der Lippeń). Ale szerzej rozumiana historia tej doktryny zawiera tylko dwojakiego rodzaju rzeczy: z jednej strony — rozmaite dodatki i odchylenia od tej niewzruszonej prawdy, a z drugiej strony — zwalczanie tych zbłądzeń, oczyszczanie trwałej podstawy z dodatków i powrót do jej prostoty.

Zewnętrzną historię mają, podobnie jak religia, również i inne nauki, a tak samo i filozofia. Jest to historia ich

powstawania, rozpowszechniania się, rozkwitu, podupadania, odradzania się, historia ich nauczycieli, protektorów czy też antagonistów, a w tej samej mierze również historia zewnętrznego stosunku, w jakim pozostawały one [do innych dziedzin:] częściej do religii, ale niekiedy też do państwa. Ten aspekt ich historii daje również sposobność do interesujących pytań, między innymi: jak wytłumaczyć zjawisko, że filozofia, będąc nauką o absolutnej prawdzie, okazała się czymś ograniczonym do pewnej, zupełnie małej liczby jednostek, do pewnych szczególnych narodów i okresów¹. Podobnie jak w odniesieniu do chrześcijaństwa — prawdy w pewnej znacznie ogólniejszej¹*¹ postaci niż ta, jaką ma ona w filozofii — trudność stanowiło to, czy nie zawiera aby w sobie sprzeczności fakt, że religia ta pojawiła się tak późno, co się tyczy czasu, i tak daleko, i nawet jeszcze obecnie pozostaje czymś ograniczonym do pewnych szczególnych narodów. Te i inne podobne pytania są już jednak zbyt szczególnego rodzaju, aby miały się wiązać jedynie z tą ogólniejszą sprzecznością, jaka się tu ujawnia.

I dopiero, gdy lepiej zapoznamy się ze swoistą naturą poznania filozoficznego, będziemy mogli zająć się błiżej tymi aspektami, które odnoszą się przede wszystkim do zewnętrznej egzystencji i zewnętrznej historii filozofii.

Ale co się tyczy porównania historii religii z historią filozofii w aspekcie wewnętrznej treści, to tej ostatniej, w odróżnieniu od religii, nie przysługuje jako treść pewna, od początku w sposób zdecydowany określona prawda, która, jako niezmienna, byłaby poza historią. Natomiast treść chrześcijaństwa, będąc prawdą, pozostawała jako

1

Ten ekskluzywny (w każdym możliwym sensie) charakter, jaki ma filozofia w Heglowskiej „filozofii historii filozofii”, jest jednym i głównych wątków rozważanych w Przedmowie tłumacza.