Jodzio5

36 KRZYSZTOF JODZIO

ne, podobnie jak wytrawni szachiści czy mnemoniści zapamiętujący długie sekwencje liczbowe, dysponują zazwyczaj równie ponadprzeciętną pojemnością WM. Ta ostatnia stanowi dla tego rodzaju wybiórczych zdolności pewną płaszczyznę, która zapewnia natychmiastowy, niemożliwy dla zwykłych ludzi, dostęp do „treściowo specyficznej” (domain-specific) wiedzy i jej wydobycie z LTM. Można w tym przypadku mówić o współpracy czy też interakcji WM i LTM. Wymagania stawiane systemowi LTWM są zmienne, w zależności od rodzaju zadania. Przykładowo, wykonywanie serii obliczeń w pamięci tworzy całą sekwencję czynności, przy których skupiamy się jednak na wyniku ostatniego działania, podczas gdy uchwycenie sensu odczytywanego tekstu wymaga objęcia jego w całości, a przez to i zwiększenia pojemności WM. Specjalizacja jej poszczególnych systemów wydaje się tym samym bardzo duża.

Chęć ukazania silnej interakcji pomiędzy przemijającymi i trwałymi operacjami pamięci skłoniła również samego Baddeleya (2000; za: Baddeley 2002; Baddeley i Wilson 2002) do modyfikacji oryginalnego modelu WM. Badacz ten, po przestudiowaniu obszernej literatury z minionego ćwierćwiecza na temat WM ujmowanej z perspektywy poznawczej lub neuropsychologicznej, doszedł do przekonania o istnieniu jeszcze jednego elementu WM, tzw. bufora epizodycznego (episodic bujfer), który ma scalać informacje z różnych źródeł w jedną, za to złożoną, wielowymiarową reprezentację lub epizod (por. ryc. 2).

Bufor

epizodyczny

Notes

wzrokowo-

-przestrzenny

Pętla

fonologiczna

Semantyka

wzrokowa

Pamięć

epizodyczna

Język

Systemy „skrystalizowane*

Systemy „płynne"

Ryc. 2. Zmodyfikowany przez Baddeleya model pamięci operacyjnej (na podstawie: Baddeley 2002)

Bufor ma bezpośredni dostęp do wspomnień przechowywanych w LTM, która obejmuje zintegrowany system już ustrukturowanej (skrystalizowanej) wiedzy opisowej. Ponieważ bufor jest procesem bardzo aktywnym, wymagającym znacznego potencjału uwagi, współpracuje ściśle z CSW. Ten z kolei został zdefiniowany jako system uwagi w czystej postaci, czyli pozbawionej zdolności przechowywania materiału, za to angażującej się w szerzej od pamięci rozumiane czynności poznawcze. Dla porównania, bufor epizodyczny ma odgrywać wyłącznie rolę mnemoniczną. Wielowymiarowe wyniki jego działania, czyli wspomniane epizody bądź reprezentacje, zostają wykorzystane przez podmiot w świadomy sposób podczas rozwiązywania problemów bądź planowania przyszłości. Zdaniem Baddeleya, nowy kon-strukt teoretyczny przekonująco rozstrzyga kontrowersyjną kwestię relacji między werbalnym (PF) a niewerbalnym (NWP) podsystemem WM, wyjaśnia mechanizm wymiany informacji między nimi, ostatecznie kończąc dyskusję o wieloczynnikowej naturze zadań pamięciowych. Na przykład, niski wynik w teście powtarzania cyfr, powszechnie stosowanym do oceny zakresu pamięci bezpośredniej, może odzwierciedlać zarówno problemy pamięciowo-werbalne, jak i wyobrażeniowo-przestrzen-ne, zwłaszcza podczas odtwarzania wspak (por. Jodzio 2003a, s. 168-170).

W nowym ujęciu WM zarówno uwaga, język, jak i świadomość odgrywają kluczową rolę w procesie zapamiętywania. Wymienione kategorie poznawcze są systemami silnie interaktywnymi, podlegającymi wzajemnym reakcjom zwrotnym. Jednak dobitnie uwypuklona interaktywność, wbrew wrażeniu oczywistości, może być mało przydatna z teoretycznego punktu widzenia. Trudno bowiem sformułować wiążące konkluzje na podstawie bardzo ogólnego twierdzenia o swoistej współzależności „wszystkiego ze wszystkim”, czyli ogółu składowych WM. Nasuwa się też pytanie: w jaki sposób tak bardzo złożone i dynamiczne procesy WM zachodzą na płaszczyźnie neuronalnej. Kwestię tą omówiono poniżej.

4. Mózgowa organizacja pamięci operacyjnej

Spór o to, gdzie i czy w ogóle można zlokalizować w mózgu pamięć, toczy się od dawna. Wielu badaczy za anatomiczny substrat STM uznaje korę, nie mając już takiej pewności, o jaką konkretnie część kory czy też płata chodzi (Jodzio 1995).

Autorzy, którzy rozszerzają zakres pojęciowy STM na WM, sytuują ją w okolicy przedczołowej mózgu. Stosunkowo duża popularność powyższej tezy bierze się stąd, iż do zbadania WM konstruuje się bardzo często eksperymenty, których wykonanie silnie angażuje funkcje wykonawcze, koncentrację i podzielność uwagi, a więc zdolności tradycyjnie przypisywane właśnie płatom czołowym (Lyon i Krasnegor 2001; Walsh 1998). Funkcje pamięci kontrolowane przez płaty czołowe zostały przez Moscoritcha (1992) nazwane „operowaniem treściami pamięci”. Opinię tę podzielają Kimberg i współpracownicy (1997), którzy dezorganizację działania CSW pamięta uznają za najbardziej typowy objaw uszkodzenia okolicy przedczołowej. Jej też przypisują _rolę integracyjną, nadrzędną wobec innych procesów poznawczych, m.in.