list poetycki3

487

iii.tr romcKD - utfrat

W gruncie rzeczy listem otwartym, podnoszącym ważne dla ogółu kwestie, propagującym określone idee (Fredro, Lisi do R.; K. Baliński, Odpowiedź Wenecjaninu na wiers: Edmunda Chojeckiego). Poglądy wyrażone w liście mogą też być wyrazem opinii ogółu, a celem listu - wywarcie presji na adresacie (M. Gosławski, Do Adama Mickiewicza bawiącego w Rzymie podczas wojny narodowej', J. Łuszczewska, Glos powszechny. Do Antoniego Edwarda Odyńca).

W tradycji sięgającej Horacego (Lisi do Pilonów) łączono często formę listu poetyckiego i rozważaniami o twórczości literackiej. Ta odmiana listu cieszy się dużą popularnością wśród romantyków. Epistolame wyznaczniki gatunku są tu zredukowane do minimum: adresat osobowy jest reprezentantem określonego programu poetyckiego bądź leż kimś bliskim, bo podzielającym zapatrywania nadawcy. Często wypowiedź adresata staje się przywołanym w liście bodźcem do określenia własnego stanowiska. I tak, aby podać tylko parę przykładów; polemikę literacką z M. Romanowskim prowadzi A. Pajgert (Do lego:; (Podpowiedzi na wiersz: „Wyjdź bracie miody :a twoje siodło"), z E. Wasilewskim i F. Żyglińskim - G. Ehrenberg (Do romantyka; Znowu do romantyka). Deotymie wyznaje własne credo artystyczne Odyniec (Odpowiedź na wiers: do mnie), Kraszewskiemu - Syrokomla (Do J. I. Kraszewskiego), Ujejskiemu zaś Pajgert (Do K. U.).

W listach tych obecny jest najczęściej element panegiryczny, są też (akie, których głównym celem staje się pochwała twórczości czy postawy życiowej adresata (J, Korzeniowski, Wiersz do Franciszka Morawskiego; Odyniec, Do Adama Mickiewicza, Do Stefana Witwickiego).

Najciekawsze i charakterystyczne dla romantyzmu realizacje omawianego gatunku to listy poetyckie, w których dominuje żywioł liryczny. Różny jest w nich stopień wyrazistości sytuacji epistolamej: od „listów z podróży" po sygnalizowanie jedynie tytułem przynależności gatunkowej (C. Norwid, „Pierwszy list, co mię doszedł i Europy..."; S. Garczyński, Odpowiedź na list). Romantycy wykorzystują właściwą korespondencji możliwość przekazywania relacji o poznawanej, zmiennej rzeczywistości, a jednocześnie akcentowania jednostkowości oglądu, dzielenia się wrażeniami, refleksją, uczuciami. Najdoskonalszymi realizacjami tych listów-wyznań są wiersze Norwida i Słowackiego. Forma listu do bliskiej osoby motywuje leż prywatność, intymność wypowiedzi poetyckiej (W. Strzelnicki, Do Tadeusza Lady Zabłockiego). Wobec niewielkiego na ogół nasycenia tekstu sygnałami sytuacji epistolamej dość płynna granica dzieli tę odmianę listu poetyckiego od tzw. liryki adresata.

Pojawiają się też w romantyzmie wiersze, najczęściej żartobliwe, pełniące funkcje listu czy biletu o charakterze użytkowym lub okolicznościowym (Słowacki, Do Zenona Brzozowskiego).

W 2. połowie stulecia powstaje niewiele utworów, które można by określić mianem listów poetyckich. Najczęściej poeci wykorzystują reguły gatunku w wierszach przekazujących w prywatny i osobisty sposób poglądy na ważne kwestie społeczne (W. Chotomski, Do Michała Levy;

K. Świdżiński, Odpowiedź na krytykę wiersza „Naprzód - pracą!"). Ciekawe są natomiast próby odnowienia poniechanych przez romantyzm heroid. Podejmują je A. Oppman i M. Konopnicka. Bliższe wykształconemu przez tradycję wzorowi są wiersze Oppmana (szczególnie List księcia Józefa 1792), „autorami" w utworach Konopnickiej nie są już znani z historii bohaterowie, lecz reprezentanci pewnej zbiorowości, a temat i styl listu mają służyć jej charakterystyce (Lisi imci pana Radominy z 1621 roku).

Lii S SUarc/yńska; Teorio listu, 1937; Wstfp do nauki o Omotane, I. 3. 1965; P. Matuszewska, Ust poetwki v fwdomokiftUieto oświeceniu, „Pamiętnik Literacki” 1970.1 2; K. Kremser. Ust poetycki w śutadumoki Utrrackaj XVIII i XIX wieku, ..Rocmikt Humanistyczne” 1970, i I.