Oko1 jpeg

JAN KONOPNICKI

ANGIELSKIE EKSPERYMENTY SZKOLNE

Ogólne przekonanie, jakie w pierwszej połowie bieżącego stulecia przeważało w Anglii, a jeszcze w większym stopniu w Szkocji, wyrażało się w stosowaniu dość ostrych form wychowawczych. Przecież nie gdzie indziej jak właśnie w Szkocji jeszcze obecnie, chociaż formalnie, obowiązują kary cielesne, które w wielu tzw. public schools były uświęcone wieloletnią tradycją. Walka z tymi metodami nie ograniczała się do pisania protestów czy odpowiednich traktatów., pedagogicznych — koncepcje swobody wprowadzano w życie.    ,

Szkoły,'takie, w których stosuje się skrajną swobodę, nazywają się w 'Wielkiej Brytanii „eksperymentalnymi” lub „postępowymi” (pro-gresswe schools) w przeciwieństwie do „tradycyjnych”, hołdujących od wieków metodom przymusu czy nakazów. Wprawdzie szkół eksperymentalnych jest niewiele, ale i tradycyjne powoli znikają. W obecnej chwili przeważają szkoły „konwencjonalne”, tj. takie, które dawniej niewiele się różniły od tradycyjnych, ostatnio jednak coraz bardziej przechodzą na pozycje reprezentowane przez „eksperymentalne”.

Genezą szkół eksperymentujących skrajną swobodę był" protest przeciw^ wszelkiemu przymusowi w wychowaniu, protest przeciwko sztuczności i obłudzie, przeciw gołosłownie głoszonym deklaracjom

0    moralności przez ludzi w gruncie rzeczy niemoralnych. Protest ten najlepiej wyraził jeden z ostatnich twórców takich szkół, Aitkenhead ze Szkocji. Stwierdza on, że ideą przewodnią jego szkoły jest protest „przeciw wszelkiemu gwałtowi, karom cielesnym, wojnie, a nawet mundurom. Hasła pozytywne to pokój, miłość, natura, życic, swoboda

1    grupa społeczna"¹, j    ¹ -—

¹ „New Era” 1961, Yolurne 42, nr 7.

Największy, jeśli tak można nazwać, ucisk młodzieży panował w ojczyźnie jego duchownego patrona J. Fryderyka Herbarta. Nic też dziwnego, że pierwsza reakcja przeciw stosowaniu przymusu w wychowaniu i pierwsze propagowanie pełnej swobody miały miejsce właśnie w Niemczech, a stamtąd dopiero idea tych szkól przeszczepiona została na inne kraje, między innymi na Anglię i Rosję. Jeśli chodzi o chronologiczną kolejność powstawania szkól stosujących skrajną swobodę, to pierwsza została założona w Anglii w Abbotsholme (hr. Derby) w roku 1889 przez dra Cecila Reddie ^!, a dopiero w roku 1898 Herman Lietz założył podobną szkolę w Turyngii. Liczba tych szkól w Niemczech wzrastała jednak bardzo szybko.

Poniżej poddamy analizie metody stosowane w dw^ru szkołach angielskich, z których jedna (opisana przez autora Podstaw²) nosi nazwę Summerhill,. druga Dartington Hall. Summerhill School powstała w roku 1921 w Hellerau koło Drezna jako szkoła międzynarodowa, a stamtąd przeniesiona do Anglii w roku 1924 stała się szkołą angielską. W obu szkołach stosuje się skrajną i absolutną swobodę, z tym że w Dartington School idzie się na coś w rodzaju kompromisu (oczywiście w stosunku do Summerhill).

Niezależnie od tych dwu szkół istniała przed wojną trzecia, założona i prowadzona przez Dorę Russell. Powodem jej zamknięcia było prawdopodobnie czynne zaangażowanie się jej kierowniczki w czasie wojny w pracę polityczną (partia komunistyczna).

Główną zasadą, na której opiera się praktyka obu szkól, jest swoboda; Dzieciom daje się tyle wolności, ile tylko to jest możliwe, obaj kierownicy bowiem (A. S. Neill’ i W. R. Curry) uważają, że tylko w ten sposób dzieci traktując można wychować je na dobrych ludzi i obywateli.

James R. Ross ³ opisuje szkołę Neilla (Summerhill) jako krańcowy przykład naturalizmu w wychowaniu,' przy czym nie dość jasno precyzuje pojęcie tego naturalizmu. Neill z taką klasyfikacją się nie zgadza, twierdzi natomiast, że w pracy swej kieruje się głosem serca,^a nie jakąś wy-spekulowaną filozofią. W przeciwieństwie do naturalistów biologicznych, tj. naturalistów budujących swą teorię na ewolucji, Neill wierzy, że dziecko

23 L

230

1

Filia szkoły w Abbotsholme to znana szkoła Bedales założona w 1898 r., w której jednak „swoboda” była i jest w dużym stopniu ograniczona. Ideą przewodnią tej szkoły

2

w przeciwstawieniu do „uczenia się przez działanie”, reprezentowanego przez Deweya, Kilpatricka i innych, jest „uczenie się przez życie”.

3

]. S. Ross: Groundwork oj Educational Theory. Londyn 1942.

³ Ibid.