P1010617

„a»ylabtzm" i „sylabizm": ..Przez cały wiek XV poc/ju asylabicznn i poezja sylabicma współistnieje obok Niebie, jak dziś współistnieje sylabizm i sylabolomzm, i nawet tonizm”²¹, Przeciwstawienie sylubiz-mu i asylabizmu oznacza najwyraźniej istnienie dwu odmiennych systemów weryfikacyjnych Powstaje jednak pytanie, jak się maju do siebie te dwa współistniejące systemy do systemu wiersza zdaniowego? Co stanowi prymami) cechę tych wierszy-utworów: składniowość czy sylabiczność, względnie osylabiczność? Co jest kategoria nadrzędni)? Czy składniowość należy łączyć z asylabicznością? Nawet pobieżny ogład utworów wierszowanych tego okresu poucza, że zarówno utwory sylabicznc. jak i asylabiczne posiadają identyczne cechy składniowo* intonacyjne, dominuje wers równy zdaniu.

Jedynie wyrazistą opozycję w średniowiecznej wersyfikacji stanowią takie utwory jak z jednej strony Legenda o iw. Aleksym, De Morte prologus, Abecadło Parkoszowe itd.. z drugiej strony zaś Godzinki i Zoharz Jezusów. Wynika to stąd, że pierwsze posługują się przede wszystkim wersami-zdaniami, drugie wersami, które będąc zdecydowanie dłuższe niż w utworach grupy pierwszej zawierają zdania równe wenom, bądź pozostające w rozmaitych konfiguracjach syntaktycznych do przerzutni włącznie. Innymi słowy, różnica polega między nimi na tym. że kompozycje pierwszej grupy są z reguły jednosystemowe (składniowe), natomiast kompozycje grupy drugiej - dwusystemowe; składniowe i askładniowe. Utwory drugiej grupy charakteryzują się zdecydowanie odmiennym stosunkiem zdań i intonemów do ilości wersów Jeśli w wierszu składniowo-intonacyjnym stosunek ten wynosił mniej więcej 1:0.8, to w drugiej grupie jest on zdecydowanie mniej zrównoważony: Godzinki 36 wersów :55 intonemów, Zoltarz 68:113.

Rozwój wersyfikacji najwyraźniej szedł w kierunku wykorzystania obu systemów weryfikacyjnych w utworze - składniowego i askład-nowego, i towarzyszy temu tendencja do izosyłabizmu i stabilizacji średniówki w wersach długich. Można utrzymywać, że te dwie tendencje są pochodną wprowadzenia do utworu wiersza askładniowego.

Opozycja sylabicznc - asylabiczne nic jest opozycją w średniowiecznej wersyfikacji ważną, jeśli przeciwstawia się na przykład Abecadło Patitosza Legendzie o iw. Aleksym, ponieważ oba utwory są w zasadzie monotystemowe. Wiersz Abecadła nie jest bardziej zaawansowany niż

^u M. OIimIul op cii.

wicraz Legendy... mimo izosylabizmu tego pierwszego, natomiast wiersz Godzinek — mimo uchybień w zakresie izosylabizmu — zaawansowany jest Nowocześniej też przedstawia się wersyfikacja Pieim o Wlklefte wprowadzającej bisystemowość kompozycji wersyfikucyjnęj. W wieku XV opozycja, o której mowa. dopiero się krystalizuje, kompozycje jcdnosystcmowc pozostają w zdecydowanej przewadze. Wersologia oparta na systemie pojęć metrycznych: powtarzalność, ekwiwalencja itd.

I pozostawia zdecydowanie na boku ten kapitalny problem ofensywy i równouprawnienia kompozycyjnego wiersza oskladntowego i śledzi przede wszystkim proces krystalizowania się zasady izosylabizmu i metru, który słabo przeciwstawia wersyfikację renesansową średniowiecznej. Pewien stan tej krystalizacji został wyodrębniony, a reprezentują-cc go utwory wierszowane zaliczone są do sylabizm u względnego, który jest rozumiany i definiowany jako taki typ utworu wierszowanego, który dopuszcza ekwiwalencję wersów nie dochowujących reguły izosylabtz-mu. Ten typ — przynajmniej teoretycznie — nic jest łatwy do identyfikacji w materiale wersyfikacyjnym. nie jest bowiem wiadome, jaki procent wersów innych niż metryczne konstytuuje ten typ. a jaki procent degraduje go do asylabizmu. W tej sytuacji opozycja jedynie wyrazista to sylabieżne— niesylabiczne. podczas gdy sylabicznc — syla-bicznie względnie wyrazista, a pewnie i zasadna nie jest.

Ujmując problem w kategoriach kompozycyjno-cstetycznych, ekwiwalencję syla bieżną szeregów-wersów w kompozycji wcrsyfikacyjncj rozumiemy jako zjawisko silnie uzależnione od konstanty składniowo-intonacyjnej. Wobec monosystcmowości wiersza jako dominanty kompozycyjnej poetyk a średniowieczna zaleca okazjonalne przeciwstawianie rozmaitych porządków językowych lub porządków naturalnych. niewymuszonych: syla bieżnego, rymowego i akcentowego. Tym sposobem możliwe są ekwiwalencje wersów zarówno na przestrzeni całego utworu, jak i we fragmentach, odcinkach. W wypadku występowania dominanty składniowo-intonacyjnej wskazane jest przeciwdziałanie jej jako najsilniejszemu czynnikowi prozodyjnemu przez zmianę długości sylabicznej wersów, postaci rymu i porządków akcentowych. Asylabizm średniowiecznych kompozycji wersy fik acyjnych chcemy interpretować jako przejaw świadomej estetycznej organizacji wypowie-da. Na terenie takiej kompozycji wersy fi kacyjnej różnicowanie postaci rytmicznej tekstu bywa tożsame z różnicowaniem długości zdań. czyli