Pawluczuk Socjologia6

cych się wyłącznie tymi dziedzinami, nie ma swoistych sprzecznych między sobą ideologii, systemów wartości i programów życiowych tworzonych na bazie tych zautomatyzowanych dziedzin tak, jak to jest w cywilizacji przemysłowej.

Wielofunkcyjność wytworów kultury tradycyjnej szczególnie widoczna jest obecnie, gdy świadomie próbuje się kultywować pewne formy samorodnej ongiś twórczości ludowej. Pomimo ciągłego podkreślania wartości sztuki ludowej i całej propagandy zmierzającej do zachowania przy życiu niektórych jej elementów, sztuka ta w środowisku wiejskim wymiera w szybkim tempie lub wymarła już zupełnie, popierana zaś przez takie instytucje jak CPLiA lub Zrzeszenie Wytwórców Ludowych staje się zwykłym rzemiosłem, często pozbawionym jakichkolwiek elementów twórczych, nic mającym nieraz nic wspólnego z regionalną tradycją ludową, nic pełniącym w życiu wsi żadnych funkcji poza funkcją zarobkową, obliczoną na zaspokojenie wielkomiejskich gustów znudzonych seryjną produkcją fabryczną i w rzemieślniczym prymitywie poszukujących nowych wartości lub po prostu rarytasu. Dzieje się tak dlatego, ponieważ dziś pragnie się. by twórczość ta była wyłącznie sztuką, podczas gdy ona z natury swej była rów-nież filozofią, religią, magią, zabawą. stylem i sposobem życia.

OGÓLNE UWARUNKOWANIE ZMIAN POSZCZEGÓLNYCH ELEMENTÓW KOT.TURY

Problem zmiany społecznej jak żaden inny posiada bogatą literaturę naukową i długą tradycję różnorodnych sporów*. Jest to jeden z centralnych problemów w etnologii, antropologii i socjologii. Zasadnicza dyskusja toczyła się przede wszystkim wokół sporu pomiędzy ewolucjonizmem a dyfuzjonizmem. Dziś spór ten należy już raczej do historii. Generalnie biorąc, obecnie prawie powszechne jest uznanie roli, jaką w procesie zmiany społecznej gra zarówno oryginalny wynalazek, jak i dyfuzja. Różnice zdań dotyczą raczej proporcji. Większość uczonych zdaje się skłaniać ku poglądowi, iż „w rozwoju społecznym stosunkowo nikłą rolę odgrywała samodzielna homogenetyczna inwencja — że nieporównanie donioślejsza była rola zapożyczeń wzorów od innych społeczeństw, tzw. transplantacja wynalazków technicznych oraz innych wzorów kulturowych” ^u. Zdania podobnego typu wypowiadane są często przy okazji poszukiwań prawidłowości w rozwoju kultury ludzkiej jako całości. Również jednak przy rozpatrywaniu poszczególnych społeczeństw można znaleźć w ich dziejach długotrwałe okresy absolutnej stagnacji, niezdolności do jakiejkolwiek zmiany siłą wewnętrznych bodźców.

Najbardziej jaskrawym, niemal modelowym przykładem tego rodzaju stabilnych społeczeństw są społeczeństwa plemienne. Innego przykładu dostarczają postplemienne społeczeństwa feudalne i wiejskie społeczności ludowe. H. Becker stwierdza: ..Istnieją dane pozwalające stwierdzić ponad wszelką wątpliwość, że wiele przedpiśmiennych i półpiśmiennych ludów zachowuje z najwyższym uporem swoją kulturę, wykazując duży stopień umysłowej immobilności” ^,5. Stagnację wiąże Becker z izolacją sąsiedzką stwierdzając: „...inercja kulturowa i ściśle z nią związana immobil-ność umysłowa nie są rezultatem «natury ludzkiej», lecz wynikiem szczególnej sytuacji, istniejącej często u przedpiśmiennych grup oraz we wcześniejszych sta-

^ł* W. Bieńkowski: ProWcmy teorii rozwoju społecznego. Warszawa IBM, s. 101

“ Rozwój mydli społecznej... Op. cU., s. «2.

23