Pawluczuk Socjologia
1

koncepcjom traktującym poznanie jako prostą projekcję świadomości ludzkiej — znajdują współcześnie doskonałe potwierdzenie w cybernetycznych modelach sprzężeń zwrotnych pomiędzy działającym człowiekiem a jego środowiskiem — w modelach przenoszonych na grunt humanistyki przede wszystkim przez semiotykę i badania strukturalne ⁴.

Świadomość ta może nas jednak uchronić przed zbędną stratą energii i sił w jałowych bezprzedmiotowych sporach. Tak więc przy próbie opisu prymitywnego światopoglądu możemy pominąć kwestię, jak zaklasyfikować go w kategoriach używanych w tradycyjnej etnologii: jako animizm, animatyzm, totemizm, fety-szyzm czy jeszcze inaczej, ponieważ dzisiejsza sytuacja nasuwa nam inne problemy aniżeli te, które nurtowały dziewiętnastowiecznych badaczy, gdy pojęcia te były formułowane. Wolno też nam żywić przekonanie, że praw-da w ten sposób przez nas odkryta będzie nie tylko prawdą bardziej cenną dla nas, wzbogacającą naszą wiedzę o nas samych i naszej sytuacji w świecie, ale również — bardziej cenną jako prawda obiektywna, prawda o tamtych społecznościach archaicznych, ujawniająca nowe, dotychczas nie zauważane aspekty ich kultury. Przy nowym spojrzeniu na przeszłość, do któ-

‘ Badania nad rozwojem psychiki ludzkiej, w szczególności zai psychiki dziecka. Jako procesem asymilacji informacji płynących z zewnętrznego świata przez wewnętrzną strukturę psychiczną I następnie akomodacjl tej struktury prowadzi znany psycholog l filozof 3. Piagct (Narodziny twiadomotci. Warszawa 1966). Opis psychiki ludzkiej jako układu cybernetycznego znajdujemy w książce radzieckiego badacza W. S. Tiuchttna: Psychika f cybernetyka (Warszawa ll>66>. Ujęcie znaków Jako determinant zachowania się Jednostki rnajdujemy w pracy Ch. Morrisa: Sipnes, iMnguage and Bchaeior (New York 1946) Opis kultur pierwotnych jako ściśle uporządkowanych struktur semio-tycznych znajdujemy w pracach C. Lćvl-Straussa. Por. tez prace uczonych radzieckich zawarte w zbiorach: .Iocuhcckom crpyicrypa Hayinoio 'Hanui (Moskwa 1965). KuÓcpHrruKa. Mt4iu.ienuc. xumt (Moskwa 1964) oraz w pracy polskiego badacza T. Wójcika: Prakseosemlotyka. Zarys teorii optymalnogo znaku (Warszawa 1969).

rego skłania nas życie, stare pojęcia i problemy okazuj?) się często bezprzedmiotowe. Totemizm w ujęciu Levi--Straussa okazał się mitem nie tyle ludów prymitywnych, ile etnologów' badających te ludy³. Ale badaniom nad „totemizmem” zawdzięcza Levi-Strauss now^re spojrzenie nie tylko na mechanizm myślenia ludów prymitywnych, ale w ogóle na mechanizm powstaw'ania i funkcjonowania pojęć zbiorowych °.

W naszym przypadku problemem, który chcemy zbadać, jest stosunek jednostki do otaczającego ją poza-ludzkiego świata i charakter kształtujących ten stosunek elementów kultury. Badając z tego punktu widzenia kulturę społeczności tradycyjnych możemy lepiej zrozumieć sytuację człowieka w obliczu jej rozpadu, a więc w pewnym stopniu również sytuację własną, sytuację ludzi kultury, do której należymy.

Reasumując: świadomie zarysowuję tu pewien „model konstruktywny” — logiczną strukturę, zbiór faktów wyselekcjonowanych z kulturowej rzeczywistości i powiązanych w logiczną całość ze w^rzględu na interesującą nas przede wszystkim współczesność, całość będącą niejako odwrotnością, a zarazem interpretacją późniejszej sytuacji człowieka w świecie.

RELACJA CZŁOWIEK — ŚWIAT W KULTURZE WSPÓŁCZESNEJ

Przedmiotem mego zainteresowania jest światopogląd jednostki, a raczej ta jego dziedzina, którą można by nazwać „filozofią człowieka”. Koncentrować się przy

59