Pawluczuk Socjologia
1

koncepcjom traktującym poznanie jako prostą projekcję świadomości ludzkiej — znajdują współcześnie doskonałe potwierdzenie w cybernetycznych modelach sprzężeń zwrotnych pomiędzy działającym człowiekiem a jego środowiskiem — w modelach przenoszonych na grunt humanistyki przede wszystkim przez semiotykę i badania strukturalne ¹.

Świadomość ta może nas jednak uchronić przed zbędną stratą energii i sił w jałowych bezprzedmiotowych sporach. Tak więc przy próbie opisu prymitywnego światopoglądu możemy pominąć kwestię, jak zaklasyfikować go w kategoriach używanych w^T tradycyjnej etnologii: jako animizm, animatyzm. totemizm, fety-szyzm czy jeszcze inaczej, ponieważ dzisiejsza sytuacja nasuwa nam inne problemy aniżeli te, które nurtowały dziewiętnastowiecznych badaczy, gdy pojęcia te były for-mułow^Tane. Wolno też nam żywić przekonanie, że praw-da w ten sposób przez nas odkryta będzie nie tylko prawdą bardziej cenną dla nas, wzbogacającą naszą wiedzę o nas samych i naszej sytuacji w świecie, ale również — bardziej cenną jako prawda obiektywna, prawda o tamtych społecznościach archaicznych, ujaw-niająca nowe, dotychczas nie zauważane aspekty ich kultury. Przy nowym spojrzeniu na przeszłość, do którego skłania nas życie, stare pojęcia i problemy okazują się często bezprzedmiotowe. Totemizm w ujęciu Levi--Straussa okazał się mitem nie tyle ludów prymitywnych, ile etnologów badających te ludy³. Ale badaniom nad „totemizmem” zawdzięcza Levi-Strauss nowe spojrzenie nie tylko na mechanizm myślenia ludów prymitywnych, ale w ogóle na mechanizm powstawania i funkcjonowania pojęć zbiorowych °.

W naszym przypadku problemem, który chcemy zbadać, jest stosunek jednostki do otaczającego ją poza-ludzkiego świata i charakter kształtujących ten stosunek elementów kultury. Badając z tego punktu widzenia kulturę społeczności tradycyjnych możemy lepiej zrozumieć sytuację człowieka w obliczu jej rozpadu, a więc w pewnym stopniu również sytuację własną, sytuację ludzi kultury, do której należymy.

Reasumując: świadomie zarysowuję tu pewien „model konstruktywny" — logiczną strukturę, zbiór faktów wyselekcjonowanych z kulturowej rzeczywistości i powiązanych w logiczną całość ze względu na interesującą nas przede wszystkim współczesność, całość będącą niejako odwrotnością, a zarazem interpretacją późniejszej sytuacji człowieka w świecie.

RELACJA CZŁOWIEK — ŚWIAT W KULTURZE WSPÓŁCZESNEJ

Przedmiotem mego zainteresowania jest światopogląd jednostki, a raczej ta jego dziedzina, którą można by nazwać „filozofią człowieka”. Koncentrować się przy ²

59

1

Badania nad rozwojem psychiki ludzkiej, w szczególności z&i psychiki dziecka. Jako procesem asymilacji Informacji płynących r zewnętrznego świata przez wewnętrzną strukturę psychiczną i następnie akomodacjl tej struktury prowadzi znany psycholog I filozof J. Piagct (Narodziny świadomości. Warszawa 19M). Opis psychiki ludzkiej jako układu cybernetycznego znajdujemy w książce radzieckiego badacza W. S. TiuchUna: Psychika ł cybernetyka (Warszawa 1966). Ujęcie znaków jako determinant zachowania się jednostki znajdujemy w pracy Ch. Morrisa: Słynę¹. IAnrruage and Behaoior (New York 1046) Opis kultur pierwotnych jako ściśle uporządkowanych struktur semio-tycznych znajdujemy w pracach C. Lóvl-Straussa. Por. tez prace uczonych radzieckich zawarte w zbiorach: JtocunecKan crpyrciypa naywoio (Moskwa 19(15). KufcpHrruKa. Msiu.tcmit', ¹rUMt (Moskwa 19<M) oraz w pracy polskiego badacza T. Wójcika: prak»eo¹emiotyka. Zarys (eorłt optymnlneyn znaku (Warszawa 1969).

•    C. Lćvl-Strauns: Totemizm. Warszawa 1M8.

2

   Podobnie inspirowanymi przez współczesność wydaja się być badania nad umyałowośelą pierwotna L. Lćvl-Bruhla 1 M. Eliadego, których poglądy — wyrahilo przeciwstawiające sic schematyzmowi XIX-wiecznej etnologii — wnoszą wiele nowych i twórczych elementów dp nasze; wiedzy o kulturach archaicznych.