Pawluczuk Socjologia3

Świat roślin i zwierząt dzieli! się na gatunki stojące niżej i wyżej w skali ocen moralnych ludu. Przy czym tc drugie nie zawsze były ekonomicznie bardziej pożyteczne od tych pierwszych. Między gatunkami tymi jednak a człowiekiem istniał swoisty intymny związek.

Tak na przykład jaskółka, według ludowych wyobrażeń, po powrocie z ciepłych krajów rozgląda się po chłopskich zagrodach, zagląda do stodoły, lituje się, że w stodole pusto, a gdy gospodarz idzie w pole - odprowadza go z żałosnym świergotem, ponieważ nie ma on co wziąć ze sobą do zjedzenia.

Podobnie kukułka. Wyobrażano sobie, że głos kukułki jest ludzkim głosem. Smutny to głos. Na wsi mówiło się: żonka pamierła, a ty ciapier kukaj z małymi sierotami ^u. Adzinokaja ja jak ziaziula ⁵⁵ — mówiła o sobie nieszczęśliwa kobieta. Kukułka była przyjaciółką nieszczęśliwych. w jej głosie lud wyczuwał współczucie i gorycz chłopskiej doli. Jest kilka legend o pochodzeniu kukułki, a jedna z nich mówi, że to wierna żona po śmierci męża, a niekiedy dziewczyna po śmierci ukochanego staje się kukułką i woła swego najdroższego. ..Jakub, Jakub, Jakub”.

Ale nawet szacunek dla zwierząt, które przynosiły mu bezpośrednią korzyść gospodarczą, chłop tłumaczył ich moralnymi cechami. Tak na przykład porównując woła z koniem — Poleszuk mówił: Woł, boży sakoł, a koń czortau padhuźnik, bo na jom czort jeździć. Na wała nie bojś, nie paśmieje uśsieści nieczystaja siła, bo jamu nie raunia, bo woł zwier chryszczony, jon Chrysta niańczyu. Woł zwier rabaciaszczy, jon kali pasieesa, to czasu nie hłumić; tak i <:zulno, kali skubie irawu: żach! żach! naskubie, daj, żuje żwaku addychajucz. A posłuchaj, jak koń żare: żach! sryh! skryh! skryh! żach! skryh!

•* Tłum.: Zona zmarła, a ty teraz kukaj z małymi sierotami.

" Tłum.: Samotna jestem jak kukułka.

skryh! — wtedamo, hultaj, pre daj pre u swój trybuch, by nacze u niejkuju prorwu, a wolik-sakoUk najescsa daj addychaje

MIT 1 OBRZFJD W KULTURZE LUDOWE!

Związek człowieka ze światem zewnętrznym występował ze szczególną siłą w momentach w przyrodzie przełomowych: w czasach wiosennego i jesiennego przesilenia, o wschodzie słońca, o północy, w Nowy Rok itp. W uduchowionym świecie ludowym momenty tc nie mogły być niczym innym, jak dramatyczną walką sił nocy i sił dnia. sił życia i sił śmierci. Człowiek w tej walce nie był postronnym obserwatorem, angażował się w nią i wraz z całą przyrodą świętował ponawiające się wciąż zwycięstwo witalnych sił natury. Widoczne to jest szczególnie w pogańskich świętach i obrzędach, takich jak obrzęd powitania wiosny lub noc kupały, które w wielu w^?siach zachowały się jeszcze do I wojny światowej³⁷. Na szczególną uwagę zasługuje noc kupały, związana z letnim przesileniem. Jak podaje Jeleńska ⁸⁸ — na Polesiu nikt tej nocy nie spał. Młodzież harcowała po polach i lasach, bawiła się przy ogniskach, starzy zaś czuwali, by w każdej chwili przeciwdziałać czarom, które tej nocy ustokrotniały swą moc. f jk cyklicznymi zmianami w przyrodzie powiązane były również święta chrześcijańskie: Boże Narodze-

“ Tłum.: Wól, boiy sokół, a koń diabelski szaławiła, bo na nim diabeł Jeździł Popatrz, na wołu nie ośmieli się wsiąść nieczysta moc. bo mu nie dorównuje, bo wół 2wierzę chrzczone. Chrystusa niańczył. Woł — zwierzę pracowite, gdy pasie się, czasu darmo nie traci: tak 1 słychać Jak skubie trawę: źach. źach! Naskubie i przeżuwa odpoczywając. A posłuchaj. Jak koń zre: zacht skryht skryht zach! skryh! skryh! — wiadomo, hultaj, wali 1 wali w swój kałdun. Jak w przepaść Jaką. A wół-sokolik naje się l odpoczywa. (Cz. Pietkiewicz Kultura duc/iotoa Polesia... Op. eU., a. 76. Por. takie * 53, SB l in.).

^M K. Moszyński: Polesie wschodnie. Warszawa 1WB, s. 215.

»" E. Jeleńska: Wieś Kamoroidcic... Op. Cif.. «. 79 • 00.

8* 33