P4030004

naturalizacji z utrzymaniem panowania dynastii nad wielojęzyczn posiadłościami gromadzonymi od średniowiecza; albo, mówiąc inacaT jako próbę przystrojenia ogromnego imperium w kusą narodową _l2?’ Rusyfikacja wielojęzycznych poddanych caratu była brutalnym, żarnie rzonym sposobem łączenia ze sobą dwóch porządków - dawnej i całkiem nowego. (Aczkolwiek jest tu analogia z hispanizacją Ameryk, i Filipin, to zachodzi jednak i zasadnicza różnica: podczas gdy późno XIX-wieczni rusyfikatorzy kierowali się świadomym makiawelizrnern. to ich XVI-wieczni hiszpańscy poprzednicy — nieuświadomionym potocznym pragmatyzmem. W ich oczach nie była to „hispanizacja”, lecz raczej nawracanie pogan i dzikusów.)

Aby zrozumieć „urzędowe nacjonalizmy” mające jednoczyć narody z dynastycznym panowaniem, należy pamiętać, że ukształtowały się one p o rozpowszechnieniu się ruchów narodowych w Europie odlai20-tycfc XIX wieku i w odpowiedzi na nie. Aczkolwiek nacjonalizmy te czerpały wzory z historii Ameryki i Francji, to teraz same stały się wzorem.⁷ Teraz, aby imperium w narodowej szacie okazało się atrakcyjne, niezbędna już była tylko jakaś pomysłowa kuglarska sztuczka.

Aby spojrzeć z jakiejś perspektywy na cały ten proces wtórnego kształtowania modelu, warto rozpatrzyć pewne kontrastujące z nim przypadki.

Seton-Watson wyśmienicie wskazuje, jak nieswojo czuła się początkowo autokracja Romanowych odwołując się do pospólstwa.¹ Jak już wspominałem, językiem dworu w Petersburgu w XVIII wieku był francuski, natomiast większość prowincjonalnej szlachty była niemieckojęzyczna. Po inwazji napoleońskiej książę Sergiej Uwarow w oficjalnym raporcie z 1832 r. proponował, by państwo opierało się na trzech zasadach — autokracji, prawosławia i narodowości (nacjonalnost). 0 ile pierwsze dwie zasady były stare, trzecia była całkiem nowa i nieco przedwczesna, kiedy połowę „narodu” stanowili chłopi pańszczyźniani a więcej niż połowa nie była rosyjskojęzyczna. Raport przyniósł Uwaro-wowi stanowisko ministra edukacji, i na tym się skończyło. Przez nastę-

Pouczaj ącymtego odpowiednikiem były polityczno-militarne reformy Schamhor-sta, Clausewitza i Gnetsenaua, którzy świadomie, w duchu konserwatywnym, przejęli wiele spontanicznych innowacji rewolucji francuskiej w celu stworzenia wiefkie) XIX-wiecznq armii poborowych z wzorowym zawodowym korpusem oficerskim.