Magazyn6
1701

509

BOŚNIA I HERCEGOWINA

2. Panowanie tureckie. W cesarstwie Osmańskiem B. i H- posiadały pozycję specjalną, związaną z przywilejami, nadanemi przez sułtanów zislamizowanej szlachcie tamtejszej, „begom", którzy ujęli w ręce cywilny i wojskowy zarząd kraju. Stopniowo przywileje ulegały ograniczeniom, co wywołało niezadowolenie tych begów bośniackich. Podległy begom bezrolny lud żył w wielkiej biedzie, a jako „raja" chrześcijańska nie posiadał praw politycznych. Kwestja agrarna zaostrzała się stopniowo i doprowadzała do buntów chłopskich przeciw begom, ci ostatni zaś, dopóki Porta szanowała ich przywileje, byli najwierniejszymi jej sługami i m. in. brali żywy udział w tłumieniu powstań serbskich w pocz. w. XIX. Kiedy jednak Porta zaczęła reformować tradycyjne urządzenia państwa, be-gowie stali się ośrodkiem reakcji przeciw reformom (powstanie janczarów w 1826 r.). W r. 1831 wybuchł otwarty bunt pod wodzą Husejin-kapetana Gradaśćevicia. Powstańcy, głównie Bośniacy, zrazu zmusili namiestnika Porty do przyjęcia żądań, które właściwie wprowadziły zupełną auto-nomję B. i H. Begowie pobili wojsko sułtańskie i Husejin GradaS£ević ogłosił się wezyrem (namiestnikiem) B. Druga armja turecka zwyciężyła jednak siły begów i Husejin musiał opuścić kraj. Begowie mimo to opierali się reformom, protestując m. in. przeciw przyznaniu praw obywatelskich raji w akcie zw. hatfi-ęerif z Giilhane, 1839. Gdy Porta w r. 1848 zniosła pańszczyznę, begowie wymagali jej nadal. Dopiero w 1850 silna armja sułtańska, pod wodzą Omer-paszy i Iskender-paszy, rodem Polaka (Mich. Ilińskiego), pokonała opór begów, w następstwie czego Omer-pasza w r. 1851 wprowadził silną administrację sułtańską, przeniósł stolicę kraju z Trawnika do Sarajewa i podzielił B. i H. na 6 obwodów. Ar-mji Omera pomagali przeciw begom chrześcijańscy chłopi, ale Omer, po pokonaniu begów, zwrócił się następnie przeciw raji, wszędzie siłą wymuszając posłuch dla władz Porty. Po wstąpieniu na tron czarnogórski ks. Danila, który pragnął przyłączyć Hercegowinę do swego państewka, raz po raz wybuchały w H. powstania, ale Czarnogóra prócz drobnej poprawy granic w r. 1858 (układ z 7. XI.) nie uzyskała pożądanego celu. Porta, aby uspokoić wrzenie ludności, buntującej się przeciw stosunkom społecznym i wyzyskowi ze strony begów, w r.

1839 (12. IX.) wydała dekret, który miał ulżyć doli ludu, lecz nie wprowadziła go w życie; później jednak w r. 1863, udzieliła pewnego samorządu szczepom hercegowiń-skim. Za rządów wezyra Topal-Serif-Osman-paszy (i860—9) kraj podniósł się gospodarczo i kulturalnie, doszło więc do pewnego uspokojenia wśród ludności. W r 1866 Porta nadała B.-H. połączonej odtąd z san-dżakiem Nowopazarskim w jeden wilajet (o 7 obwodach) (razem 60 580 km’) prawo do posiadania „rady generalnej", złożonej z muzułmanów i chrześcijan i mającej głos doradczy przy walim (gubernatorze). Jednak nędza bezrolnego ludu wywołała nowe bunty, które dosięgły ogromnych rozmiarów w latach 1874—6, przyczem Czarno-górcy wspomagali powstańców i zajęli część H. Austro-Węgry, które zaczęły się już interesować B. i H., szerzyły ze swej strony agitację wśród tamtejszych katolików i zmusiły Czarnogórę do wycofania się z H. Wobec wybuchu wojny między Czarnogórą i Serbją a Turcją oraz powstań w Bułgarj i, mocarstwa postanowiły zmusić Portę do istotnych reform. Na t. z w. Konferencji Konstantynopolitańskiej (23. XII. 1876 — 20. I. 1877) uchwalono dla B. i H. daleko idące reformy: powiaty miały mieć własne reprezentacje, które z kolei wybierały sejm krajowy, mający prawo uchwalania budżetu i mianowania rady administracyjnej, stojącej przy walim. Wali winien był we wszystkich ważniejszych sprawach zasięgać zdania tejże rady, a rada mogła apelować do Porty przeciw postanowieniom walego. Dalej uchwalono znieść pańszczyznę, uregulować podatki, zapewnić wolność wyznań, prawo używania języka serbochor-wackiego narówni z tureckim, oraz utworzyć żandarmeiję złożoną proporcjonalnie z muzułmanów i chrześcijan, a wszystko to poddano pod kontrolę komisji mianowanej przez Mocarstwa. Postanowienia te zostały przejęte w preliminarjach San-Ste-fańskich (art. 14) z 3. III- 1878. Natomiast Kongres Berliński uchwalił powierzyć cywilną i wojskową administrację B. i H. Austro-Węgrom (art. 25 traktatu); Austro-Węgry nie chciały jednak podjąć się administrowania sandżaku Nowopazarskiego, zapewniły sobie tylko prawo utrzymywania tam garnizonów i budowy dróg. Nadto, płd. część H. (od msc. Kłobuk po zbieg Piwy i Tary, a stąd do KolaSina) przyznano Czarnogórze. W ten sposób pod władzą