Magazyn6
1601

508

BORYS III — BOŚNIA I HERCEGOWINA

dewszystkiem o zacieśnienie węzłów łączących Bułgarję z jej bliskimi i dalszymi sąsiadami. Spotkania jego z królem Aleksandrem i z Karolem II rumuńskim w latach 1933 i 1934 przyczyniły się znacznie do odprężenia atmosfery na Bałkanach i do zbliżenia między Bułgarją z jednej, a Jugo slawją i Rumun ją z drugiej strony.

Henryk Batowski.

Bośnia i hercegowina.

I. Położenie geograficzne. II. Hi-stor ja i stosunki polityczne. 1. Dzieje średniowieczne. 2. Panowanie tureckie. 3. Panowanie austro-węgierskie. 4. Stosunki powojenne.

I. Położenie geograficzne.

Bośnia wraz z Hercegowiną zajmuje powierzchnię 51 199 km^s; liczy 1 889929 m. (w 1921 r. spis z 1931 podawał ludność nie według dawnych podziałów na kraje, lecz według banowin). B. leży na płw. Bałkańskim w strefie gór Dynarskich po Savę i Drinę. Zachodnią część B. stanowią Alpy Dynarskie (do 2 228 m wys.) i wyżyny krasowe, w które wrzynają się wielkie poi ja; środkową, między górnym Vrbasem i Bo-sną, lesiste Bośniackie góry Kruszcowe, o łagodnych formach, bogate w rudy żelaza, ołowiu, srebra, węgiel i sól, źródła mineralne. Na wschód od dolnego Vrbasu ciągnie się druga strefa gór wapiennych, pociętych urodzajnemi dolinami, a za nią pagórkowaty krajobraz fliszowy, stopniowo przechodzący w urodzajną nizinę nad Savą — Posavinę. Kras zajmuje w B. 29% powierzchni, polja, łąki i lasy 42%, pola uprawne 24%, urodzajne gleby 5%. Klimat śródziemnomorski. Ludność serbo-chorwacka, główne zajęcie — rolnictwo. Uprawiają: pszenicę, tytoń, jęczmień, owies, kukurydzę, kartofle, na Posavinie — buraki cukrowe. W górach Kruszcowych i fliszowych rozwinięte sadownictwo, specjalnie śliwy. W strefie krasowej uprawa tylko na poljach, poza tem pastwiska dla owiec i kóz. Główne produkty wywozu: owoce i wełna. Przemysł słabo rozwinięty. Charakter jego chałupniczy. Główne miasto B. Sarajewo 78 182 m. (1931), Hercegowiny Mostar (20 292 m). Linja kolejowa od Bród n/Savą doliną Bosny do Sarajewa i doliną Narenty do Dubrovnika (Raguzy). Ważna linja (448 km) łączy także Sarajewo z Bialogrodem. W B. zamieszkuje osiadłych na roli około 16 000 Polaków, głównie z Małopolski.

Kob.

II. Historia i stosunki polityczne.

1. Dzieje średniowieczne. Obszar nazwany później B. i H. zamieszkiwali Słowianie od VII w. Podlegał on nominalnie, przejściowo i faktycznie Bizancjum i przechodził naprzemian pod władzę Chorwacji, Serbji, Bułgarji i Węgier. W XI i XII w. Chorwacja władała zach. częścią B., a wschodnią oraz Humem (Hercegowiną) Serbja. Po unji chorwacko-węgierskiej królowie z rodu Arpadów nosili też tytuł królów B. (rex Ramae), przyczem w B. zastępował ich namiestnik miejscowy z tytułem bana. Z banów najsławniejszy Kulin (do 1204), za którego rozszerzyła się w kraju herezja bo-gumilska (patareńska), która utrzymała się, mimo tępienia jej przez Węgrów, do XV w. i dała podłoże do łatwiejszej islamizacji szlachty bośn. Od poł. XIII w. rządziła w B. dynastja Kotromaniciów, lenników Węgier, a przejściowo i Serbji. Stefan Kotromanić złączył Hercegowinę z B., ale musiał uznać całkowitą zależność swego państwa wobec Węgier. Ludwik andegaweński ożeniony z królewną bośn., pragnął całkowicie opanować B. Po jego śmierci jednak potęga B. doszła do szczytu: Twrtko I Kotromanić opanował dużą część Chorwacji, płd. Dalmację i zach. Serbję. Wielkie to państwo upadło po zgonie Twrtka, a poszczególne dzielnice łatwo zdobyte zostały bądź przez Węgrów, bądź Serbów, a wkoń-cu i Turków, którzy od następców Twrtka pobierali haracz. Przedostatni król Stefan Tomasz pragnął połączyć Bośnię z resztą państwa serbskiego, ale po chwilowych sukcesach, do których przyczyniają się pomocą swoją Węgrzy, kraj został podbity przez Turków w r. 1463, a ostatni władca Stefan Tomaśević zginął w niewoli. Szlachta, wyznająca bogumilstwo, prześladowana przez katolików, wolała zwierzchnictwo tureckie i przyjęła niemal w całości Islam, zatrzymując przez to swoje przywileje i zachowanie wielkiej własności. Lud poddany, przeważnie chrześcijański, znalazł się w warunkach wielkiego ucisku. Przez jakiś czas Węgrzy toczyli wojny o Bośnię, ale po Mohaczu oba kraje (B. i H.) już niezmiennie pozostały pod władzą Porty, niekiedy tylko niepokojone były przez powstania ludowe (w. XVII) lub przez Austrjaków.