Magazyn61201

508

LENIN WŁADIMIR (ULJANÓW)

określane jest przez warunki materjalne bytu. Wszelkie zjawiska w dziedzinie życia duchowego oraz wszelkie prądy umysłowe traktował on jako nadbudówki ideologiczne, powstałe na tle pewnej techniki wytwórczej oraz pewnego układu wzajemnego stosunku różnych klas społecznych. Stąd jego wrogi stosunek do religji, którą traktował wyłącznie jako pewnego rodzaju nadbudowę ideologiczną, powstałą na tle walki klasowej. L. przypuszczał, że skoro w społeczeństwie socjalistycznem zniknie podział na klasy, będzie musiała również zniknąć i religja.

Do marksowskiej filozofji materjalizmu dziejowego ustosunkowywał się L. jako do zbioru nienaruszalnych twierdzeń o charakterze dogmatycznym. To też bardzo stanowczo zwalczał on wszelkie próby rewi-zjonizmu filozoficznego w obozie marksow-skim. Gdy, w latach dziesiątych bieżącego stulecia, zarysowały się wśród marksistów rosyjskich pewne tendencje do traktowania filozofji marksowskiej nie jako ujęcia prawdy objektywnej, lecz wyłącznie jako pewnej metody interpretowania rzeczywistości, L. bardzo ostro wystąpił przeciwko temu. W celu zwalczania tych tendencyj napisał on gruby tom p. t. „Materjalizm i empirjokryty-cyzm“. W dziele tern w całej pełni wystąpiła ta swoista metafizyka materjal i styczna, która stanowi istotę marksowskiego poglądu na świat. Przywiązanie L. do filozofji marksowskiej przyjęło z biegiem czasu cechy swego rodzaju fanatyzmu materjali-stycznego, który musiał bardzo poważnie zaciężyć na tej bezwzględnej i krwawej walce ze wszelkiemi przejawami wierzeń religijnych, jaką prowadziły i prowadzą dotychczas rządy sowieckie.

Marksizm stanowił również zasadniczy element poglądów ekonomicznych L. Jako marksista uważał L., iż przebudowa socjalistyczna społeczeństwa nie może się dokonać we wszelkich okolicznościach, lecz że są potrzebne dla tego pewne przesłanki, które wytwarzają się w trakcie rozwoju gospodarki kapitalistycznej. W pracy p. t. „Imperjalizm jako najwyższe stadjum kapitalizmu", pochodzącej z okresu wojny światowej, L. przyjął tezę austrjackiego teoretyka socjalizmu oraz późniejszego ministra Rzeszy Rudolfa Hilferdinga, że ostatnim etapem, poprzedzającym rewolucję socjalistyczną, ma być przeistoczenie się kapitalizmu wolnokonkurencyjnego w kapitalizm monopolistyczny. Stąd też w swoich koncepcjach polityki gospodarczej L. początkowo nie dążył do natychmiastowej przebudowy gospodarki rosyjskiej w sensie socjalistycznym; sądził natomiast, iż rządy socjalistyczne muszą stworzyć warunki, w którychby prywatni przedsiębiorcy mogli, pod ścisłą kontrolą państwa, rozbudowywać najważniejsze elementy systemu kapitalizmu monopolistycznego. Koncepcje te znalazły swój wyraz zarówno w programie polityki gospodarczej, głoszonym przez L. w 1917 r. w okresie walki o władzę, jak i w zasadach realizowanej przez niego, poczynając od 1921 r., t. zw. nowej polityki ekonomicznej (nep). Niesprawdzenie się nadziei związanych z nepem spowodowało, że w artykułach, pisanych przez L. w ostatnich latach życia, zaczęło się zaznaczać pewne zbliżenie do zwalczanej uprzednio przez niego koncepcji t. z w. narodni-ków, głoszących tezę, iż Rosja może przejść do socjalizmu, omijając najwyższe stadja rozwoju gospodarki kapitalistycznej.

Państwo — według L. — jest instytucją bardzo ściśle związaną z podziałem społeczeństwa na klasy. Aparat państwowy stanowi narzędzie, ułatwiające klasom panującym eksploatację klas uciskanych. Koncepcja dyktatury proletarjatu polega na rozbiciu dawnej machiny państwowej i stworzeniu na okres przejściowy nowej, któraby ułatwiła warstwie robotniczej zgniecenie wrogów klasowych oraz realizację gospodarki socjalistycznej. W miarę jednak, jak przebudowa socjalistyczna, oraz likwidacja podziału społeczeństwa na klasy, będą się posuwały naprzód, nastąpi — zdaniem L. — proces stopniowego obumierania państwa.

Bardzo istotnym elementem poglądów polityczno-ustrojowych L. była wysunięta przez niego koncepcja ustroju radzieckiego. L. uważał, że republika parlamentarno-de-mokratyczna jest formą polityczną, odpowiadającą w zakresie społeczno-gospodarczym przodownictwu warstwy kapitalistycznej. Formą polityczną najbardziej właściwą dla dyktatury proletarjatu muszą być — zdaniem jego — rady wyłonione przede-wszystkiem przez robotników, zapewniające im decydujący wpływ na rządy.

Literatura: Ancetcics! Stalinowska koncepcja paAstwa na ewolucji ustrojowej ZSRR. Wilno 1938. — Kierienooto: Zitn Lenina (1810—1921). Moskw 1980. — SukiesutlMt Ewolucja potili/cmego ustroju ZSRR. Wilno 1930. — Sioia-niewieat Lenin jako ekonomista. Wilno 1930.

Stanisław Swlanlewicz.