Magazyn60901

505

LELEWEL JOACHIM — LENIN WŁADIMIR (ULJANOW)

wane poglądy narodowe, społeczne i polityczne, w badaniach swych szukał dla nich potwierdzenia i oparcia, uogólnienia zaś swe budował nieraz na podstawie tez zgóry przyjętych, wypływających raczej z tych mocno ugruntowanych poglądów, niż z wyników własnych badań analitycznych.

Był szczerym, gorącym demokratą, bez cienia jednak kosmopolityzmu. Wychowany w atmosferze Wieku Oświecenia, wierzył w stały postęp rodzaju ludzkiego, odbywający się raczej drogą ewolucyjną, niż rewolucyjną. W przeszłości swego narodu widział wiele błędów i wad, do których zaliczał przedewszystkiem upośledzenie włościan; naogół skłonniejszy był jednak do idealizowania tej przeszłości, niż do jej potępiania. Najświetniejszemi okresami dziejów Polski były, według L., te, w których najpełniej realizowano ideał braterstwa mię-dzystanowego i w których najdobitniej dochodziły do głosu najlepsze i najistotniejsze cechy polskiego charakteru narodowego. Cech owych doszukiwał się starannie, będąc przekonanym, że drogi rozwoju poszczególnych państw i narodów są wytyczane nie przez jednostki, stojące u władzy, lecz przez tłumy, przez całe społeczeństwo, kierujące się instynktem narodowym. Wierzył głęboko w siły żywotne całego narodu, a przedewszystkiem ludu polskiego, w jego zdolność do odzyskania niepodległości; za warunek niezbędny do osiągnięcia tego celu uważał podniesienie stanu kulturalnego włościan i zapewnienie im równouprawnienia. W najcięższych latach tułaczki po upadku powstania listopadowego, przestrzegając przed oglądaniem się na obcą pomoc, uczył rodaków, że „Polska na własnej tylko posadzie podźwigniona być może“. W uświadomieniu narodowem paru pokoleń polskich w kraju i na emigracji, odegrał L. ogromną rolę.

W działalności politycznej jednak nie potrafił sprostać zadaniom, jakie okoliczności życiowe nań wkładały. Ten śmiały twórca syntez dziejowych, w działaniu politycznem okazał się człowiekiem chwiejnym i słabym. Niewiele potrafił zdziałać dla zrealizowania i ugruntowania idei społecznych i politycznych, które głosił i którym pragnął służyć. Od początku powstania był niestrudzonym orędownikiem idei objęcia ruchem powstańczym t. zw. gubemij zabranych, a zwłaszcza Litwy; walczył o to zapamiętale, nieustępliwie — z wynikami bardzo miernemu W tak bliskiej jego sercu sprawie uwłaszczenia włościan okazał już znacznie mniej energji.

I na emigracji, najpierw we Francji, a potem podczas swego długoletniego pobytu w Brukseli, choć pogrążony w badaniach naukowych, nie usuwał się od działalności politycznej. M. in. brał czynny udział w pracach Młodej Polski i Zjednoczenia; wszystkie niemal poczynania konspiracyjne i spiski, zrodzone na emigracji i wychodzące z kół demokratycznych, miały w nim swego patrona, czy też mniej lub bardziej czynnego doradcę i powiernika.

Swą działalnością polityczną ściągnął na siebie liczne, często przesadzone i okrutne w swej niesprawiedliwości, nie zawsze jednak całkowicie nieuzasadnione zarzuty: braku cywilnej odwagi, demagogji, dwulicowości, intryganctwa. Jeśli jednak błądził w taktyce postępowania na polu służby publicznej, jeśli chadzał tu nie zawsze proste -mi drogami, nigdy nie kierował się chęcią zysku osobistego, nigdy nie sprzeniewierzył się wyznawanym przez siebie zasadom demokracji. Dowiódł tego nietylko słowem, lecz i czynem — życiem swem całem, spędzo-nem w ciągłej, z nadludzkim wysiłkiem prowadzonej pracy i w dobrowolnem ubóstwie, graniczącem z nędzą.

Literatura: Chodynlckl K.: Lelewel na emigracji. „Pamiętnik Warszawski” 1929. — TenJic: Zasadnicze składniki syntezy dziejowej Lelewela. „Przegląd Współczesny ”1930. — Chrzanowski /.: Joachim Lelewel. Próba charakterystyki człowieka. „Marchołt” 1934. — Tenis: Stanowisko Lelewela w historji literatury polskiej. „Przegląd Współczesny” 1936. — Korbut G.x Literatura polska od początków do wojny światowej. Warszawa 1930.— Korzon T.: Pogląd na działalność naukową J. Lelewela. „Przegląd Historyczny” 1897. — (przedrukowane w „Listach otwartych_y mowach, rozprawach, rozbiorach” T. Kotwią, i. II. Warszawa 1916). — Krzemiński S.s Lelewel Joachim. Wiek XIX. Sto lat myśli polskiej. Warszawa 1908. — Leletcel Joachim: Listy do rodzeństwa pisane. Poznań 1878—1879. — Teniw Pamiętnik z roku 1830-31. Warszawa 1924. — Tenis: Przygody w poszukiwaniach i badaniu rzeczy narodowych polskich. Poznań 1858. — Śliwiński A.: Joachim Lelewel. Zarys biograficzny — lata 1786- 1831. Warszawa 1932. — Wamka S.i Joachima Ldewela zasługi na polu geografji. Poznań 1878.

Leon Śliwiński.

Lenin Władimir (Uljanow).

i Życiorys. 2 Ideologja.

1. Życiorys. Władimir Iljicz Uljanow, znany jest pod przybranym literackim pseudonimem Lenina, w partji zaś socjaldemokratycznej rosyjskiej za czasów nielegalnych używał przeważnie pseudonimu „Iljicz". Urodził się w Symbirsku 22. IV.

33

Encyklopedja nauk politycznych.