Magazyn6�701

853

JUGOSŁAWJA

Bośnia z Hercegowiną są bardziej serbskie, czy bardziej chorwackie, ale dalekowzroczni politycy i intelektualiści w Zagrzebiu i Bia-łogrodzie czynili wszelkie wysiłki, by tarcia łagodzić, a podkreślać wszystko, co łączy Serbów i Chorwatów. W sejmie zagrzeb-skim od 1905 r. rządzi koalicja serbsko-chorwacka, po stronie programu jugosłowiańskiego staje Dalmacja, a przyłączają się doń i Słoweńcy. Represje ze strony Wiednia 1 Budapesztu nie mogą zdusić tego ruchu, ani intrygi po aneksji Bośni, kiedy z Wiednia ukazywano Chorwatom miraż Wielkiej Chorwacji. Najwybitniejsze umysły obu środowisk: Serbowie — Skerlić, Cvijić, Protić, Novaković, Pribićević, Po-lit-Desanćić oraz Chorwaci — Jagić, Su-pilo, Radić, Hinković, szerzyli hasła jedności, a łączyli się z nimi przywódcy Słoweńców: Korośec i Krek. Wojny bałkańskie 1912—1913 wywołały u Jugosłowian austro-węgierskich falę entuzjazmu na rzecz Serbji.

4. 1914—1918. Zamach sarajewski chwilowo zachwiał osięgniętemi tu rezultatami, powiększając istniejący jednak jeszcze w masach antagonizm Chorwatów do Serbów. Ale przywódcy polityczni chorwaccy i słoweńscy zdali sobie sprawę, że teraz nadszedł moment dla ostatecznej akcji na rzecz zjednoczenia J. Obok akcji w kraju, poprowadzono ją i w państwach Koalicji (Supilo, Trumbić, Vo5njak i in.). Ułatwiła to deklaracja rządu serbskiego z 7. XII. 1914 r., głosząca, że celem wojny jest dla Serbji oswobodzenie wszystkich ziem serbskich, chorwackich i słoweńskich. Od r. 1915 działa w Londynie specjalna organizacja p. n. Jugoslovenski Odbor, skupiając całą akcję dyplomatyczną Jugosłowian i występując wobec Serbji i Koalicji jako przedstawicielstwo ziem jugosłowiańskich Austro-Węgier. 30. V. 1917 r. w parlamencie wiedeńskim posłowie słoweńscy, chorwaccy i serbscy żądają zjednoczenia wszystkich ziem jugosłowiańskich monar-chji, a 20. VII. przedstawiciele rządu serbskiego i Jugoslovenskiego Odboru zawierają na wyspie Kcwfu układ, przewidujący utworzenie wspólnego państwa p. n. Królestwo Serbów, Chorwatów i Słoweńców ze wszystkich ziem jugosłowiańskich. Rok 1918 przyniósł realizację tych wszystkich planów, wbrew przeciwnym wysiłkom Austro-Węgier, które w ostatniej chwili usiłowały ożywić program wielkochorwac-ki. W dniach 6—8. X. 1918 r. powstaje w Zagrzebiu Rada Narodowa Słoweńców, Chorwatów i Serbów, która obejmuje kierownictwo spraw narodowych w monarchji, odrzuca manifest cesarza Karola i 19. X. ogłasza konieczność zjednoczenia wszystkich ziem jugosłowiańskich bez względu na dotychczasowe granice jiolityczne. 29. X. taż Rada ogłasza zerwanie węzłów łączących Jugosłowian z Austrją i Węgrami, obejmując władzę suwerenną na jugosłowiańskich ziemiach monarchji. Powstaje przez to nowe Państwo (Drźava) — SHS. 24. XI. Rada wypowiada się za zjednoczeniem tego państwa z Serbją i Czarnogórą, 26. XI. zgromadzenie Czarnogórców proklamuje unję z Serbją i wejście do tworzącej się J., a 1. XII. wezwany przez delegatów Rady zagrzebskiej regent serbski, ks. Aleksander, proklamuje utworzenie Królestwa Serbów, Chorwatów i Słoweńców. Rada Narodowa zagrzebska rozwiązuje się, 20. XII. powstaje pierwszy wspólny rząd nowego państwa, 22. XII. ustalono barwy i herb nowego państwa, a 29. XII. SkupStina serbska zatwierdza akt zjednoczenia.

III. Stosunki polityczne 1919—1937.

1. dranice. Najpierw ustalono granicę od strony Austrji, w St. Germain 10. IX. 1919, przyczem J. otrzymała Krainę (część tego kraju przypadła Włochom), część Styrji

1    mały skrawek Karyntji (w reszcie słoweńskiej części tego kraju wyznaczono plebiscyt; odbył się on 10. X. 1920, wypadając na niekorzyść J.; inne jeszcze przez Jugosłowian zamieszkane części b. Austrji znajdowały się przeważnie pod okupacją włoską), dalej Dalmację (o ile me wchodziły tu w grę aspiracje Włoch) i Bośnię-Hercega-winę, razem — po odcięciu obszaru zatrzymanego przez Włochy — J. odziedziczyła po Austrji 80 tys. km*. Zkolei w Neuilly s. Seine 27. XI. 1919 r. wytyczono granicę od strony Bułgarji, przyczem J. zyskała

2    566 km*. W r. 1920 zawarto trzy dalsze układy o granicach: 4. VI. w Trianon z Węgrami, przyczem J. otrzymała Wojwo-dinę z częścią Banatu — 19 702 km*, oraz małe skrawki nad Drawą i Murą (Medu-murje, Prekmurje) — 1 824, łącznie więc ponad 2i,s tys. km*; granicę w Banacie od strony Rumunji wytyczył układ w Sevres 10. VIII; w Rapallo 12. XI. — od strony Włoch, które zatrzymały Gorycję, Grady-

Encyklopedia nauk politycznych.