skanuj014

życiowych celów, dążą do przejawiania i sprawowania władzy, są bardziej dominujące, aniżeli wcześniej. Mężczyźni natomiast bardziej wyciszają się, są mniej agresywni i bardziej afiliatywni.

Dane wskazują, że w tym okresie dorośli chętnie podejmują kształcenie z powodów o charakterze autotelicznym tzn. ucząc się dla samych siebie, traktując edukację jako wartość samą w sobie. Częściej podejmują naukę w formach kursowych: jest to przede wszystkim dokształcanie i doskonalenie. Dorośli w większym stopniu mogą czerpać satysfakcję z pracy zawodowej, ponieważ w innym zakresie są zaabsorbowani obowiązkami opieki nad dziećmi starszymi aniżeli miało to miejsce w przypadku małych dzieci. Są tym samym bardziej dyspozycyjni dla pracodawcy. Ponadto mają więcej wolnego czasu, więcej swobody. Jeśli wcześniej inwestowali w relacje przyjacielskie to mają krąg przyjaciół, grupę odniesienia, z którą mogą dzielić swoje zainteresowania czy miło spędzać wolne chwile. Ten element kontynuacji wcześniejszych znajomości jest niesłychanie ważny, ponieważ w miarę upływu czasu coraz mniej pojawia się nowych znajomości. Zatem zaniedbanie w tym zakresie może doprowadzić, szczególnie w późnej dorosłości, kiedy może zabraknąć również partnera życiowego, do poczucia osamotnienia.

Kluczową nową rolą która jest związana z najsilniejszym w tym okresie przeżyciem emocjonalnym jest rola babci i dziadka. Dziadkowie mogą czerpać niesłychaną przyjemność z kontaktów z wnukami, nie są one bowiem obarczone trudami dnia codziennego, a jedynie przyjemnością bycia osobą organizującą wnukowi atrakcje, co pozostawia niezatarte wspomnienia w życiu dziecka. Rola babci czy dziadka, który przejmuje codzienne obowiązki nad dzieckiem różni się w znaczący sposób od wcześniej przedstawionej, nie pozostaje też bez wpływu na stan zdrowotny starszego pokolenia.

Szczególnie w okresie średniej dorosłości dochodzi do podsumowań,'refleksji, dokonywania porównań w stosunku do zamierzeń młodości, oceny własnych dokonań. Może to wywoływać poczucie zadowolenią inicjować dalsze cele i działania lub dawać poczucie porażki, nieudacznictwą co z kolei może pobudzać do zmiany lub łączyć się z postawą apatii i bierności, przy jednoczesnej postawie obwiniania innych i siebie za obecną niezadowalającą sytuację życiową Dlatego tak ważne jest funkcjonowanie w pewnej grupie odniesienia, która stanowi w kryzysach pewien wentyl bezpieczeństwa, daje wsparcie, a także mobilizację do działanią pod warunkiem, że opiera się na zdrowych relacjach.

To, jakie oblicze przyjmuje późna dorosłość (powyżej 60/65 roku życia) w dużym stopniu zależy od samej jednostki, jej wcześniejszych inwestycji w życie rodzinne, towarzyskie, własne zainteresowania. Jak zauważa A. Kamiński „przygotowania do tego okresu należy rozpocząć wcześnie. Właściwie jest nim całe nasze dorosłe życie. [...] Człowiek starszy na ogół zachowuje się tak, jak zacho-wywal się przed starością.” ⁸ „Kto żyje pusto, będzie miał smutną starość”¹⁹, dodaje O. Czerniawska. Jednak niektóre osoby po przejściu na emeryturę stają się jakby rzecznikami przestarzałego ujęcia mechanistycznego starości. Koncepcja ta traktowała wiek podeszły analogicznie do stanu starej maszyny, którą trzeba oszczędzać, ażeby zbyt prędko nie wyeksploatowała się. Dziś wiemy, że jest wręcz odwrotnie - osoby aktywne mobilizują swój organizm do działania i pozostają dłużej sprawne. „Wiemy już dziś wiele o tym, co sprzyja odraczaniu zgrzybiałości - jest to nade wszystko aktywność ceniona i użyteczna oraz żywa tendencja do zaspakajania zainteresowań. Użyteczna praca i pozaosobiste zainteresowania - to dwa eliksiry wydłużające młodość poza sześćdziesiątkę.”²⁰ Dla osoby aktywnej jest to okres wielu możliwości rozwojowych, poświęcania czasu na aktywności dotychczas zaniedbywane, odkrywanie nowych obszarów działań będących źródłem satysfakcji, podejmowania edukacji. W taki sposób przedstawia wiek podeszły w swojej typologii J. Marczak. Wyróżnił on dwa okresy przebywania na emeryturze:

Okres I. - wczesny wiąże się z poczuciem zadowolenia z wolności, swobody dysponowania własnym czasem, uwolnienia się od codziennego obowiązku wykonywania podobnych czynności w pracy zawodowej; Okres U. - następuje po pewnym czasie, charakteryzuje się stabilizacją dokonywaniem podsumowań. Nie ma jednak już tej świeżości, charakterystycznej dla osób dopiero przechodzących na emeryturę, wręcz przeciwnie pozycję emeryta postrzega się w kategoriach niskiej pozycji społecznej.

Autor wyodrębnił również trzy typy zachowań emerytów:

Typ praktyczny - charakteryzuje się wielością zajęć, poddaniem się codziennej krzątaninie, nastawieniem na innych: dzieci, krewnych, sąsiadów;

Typ zewnętrzny - w życiu jednostki ważna staje się aktywność społeczna i obywatelską uczestniczy w różnych akcjach, zebraniach. Wynika to z chęci zachowania pozycji społecznej, potrzeby prestiżu, uznania, władzy;

Typ samodzielny, samotny - działania jednostki są ukierunkowane na zainteresowania intelektualne, artystyczne, społeczne. Osoby przyjmujące taki sposób życia oddają się lekturze, nauce, turystyce, spacerom, utrzymują przyjaźnie, piszą rozmyślają itp.²¹

Jednak tak nakreślona sylwetka emeryta w polskiej rzeczywistości nadal jeszcze jest pewnym postulatem i wskazaniem dla następnego pokolenia. Niestety dominuje model „bujanego fotela” - osoby raczej biernej, głównie pozostającej ¹⁸ A. Kamiński, Studia i szkice pedagogiczne, Warszawa 1978, s. 375.

⁹ O. Czerniawska, Edukacja osób „Trzeciego Wieku", w: T. Wujek, op. cit., s. 220. ²⁰ A. Kamiński, op. cit, s. 359.

²¹0. Czerniawska, Edukacja osób „Trzeciego Wieku”, w: T. Wujek, op. cit, s. 224.

25