Problem ślepoty rodzajowej w filozofii M Foucaulta

48

żony przez MacNay (podobnie jest u Deveaux) dotyczy „neutralnych” pod względem pici technik dyscyplinarnych oddziałujących na ciało. Obojętność jaką francuski filozof w tej materii przejawia, jego nieczu-iość na różnicę niesioną przez rozróżnienie płci, siłą rzeczy reprodukuje seksizm obecny w tradycyjnych teoretycznych dyskursach, z którymi zdaje się przecież jawnie polemizować. Problem drugi dotyczy tego, że zgodnie z postulowaną przez Foucaulta koncepcją ciała, jest ono czymś biernym, kształtowanym i wytwarzanym przez władzę. Bierność ciała podporządkowanego bezrefleksyjnie technikom dyscyplinarnym stawia pod znakiem zapytania ewentualną możliwość emancypacji, dokonywania wyborów przez jednostki, czy wręcz możliwość świadomego przekształcania świata społecznego (32-33).

Krytyka Histońi seksualności

W pierwszym tomie Historii seksualności, zatytułowanym Wola wiedzy, Foucault dokonuje odwrócenia kolejności: o ile wcześniej uważano, że seks jest naturalnym podłożem, na którym nadbudowana jest kulturowo skonstruowana seksualność, to jego zdaniem seksualność jest kategorią uprzednią, która dopiero umożliwiła powstanie pojęcia seks. Historia seksualności jawi się jako mapa dynamicznej technologii seksu. Owa technologia zostaje sprzężona z wcześniejszymi studiami nad istotą relacji władzy jako sieci oddziaływań. Seksualność jest dyskursem o seksie, jaki wytworzył się w dziewiętnastowiecznym burżuazyjnym społeczeństwie w celu podporządkowania sobie jednostek i zapanowania nad ich rozrodczością (McCallum 1996: 79).

Jednakże, o ile Foucault przyjmuje rozróżnienie między seksem a seksualnością, o tyle kategoria gender jest nieobecna w jego myśleniu:

Przeoczenie to może wynikać z faktu, że koncepcję Foucaulta można umieścić w głównym nurcie filozoficznej tradycji, gdzie ontologiczna różnica postrzegana jest jako uprzednia w stosunku do różnicy wynikającej z pici, co pozwala na stworzenie neutralnej przestrzeni teoretycznej, w ramach której możemy mówić o takich fenomenach jak władza i społeczne oddziaływanie, zanim są one naznaczone kategorią płci [engcndcrcd - A.Z.]. (McCallum 1996: 80)

Nie bez racji krytyczki Foucaulta uważają, że założenie istnienia takiej neutralnej przestrzeni w istocie marginalizuje kobiety, uprzywilejowując mężczyzn, bo to oni ukryci są pod maską neutralności.

Zdwojoną krytykę Historii seksualności przedstawiły feministyczne badaczki i badacze antyku (Larmour, Miller, Platter 1997). Ich spojrzenie na problem „ślepoty rodzajowej" u Foucaulta jest niezwykle cenne, ponieważ znajomość zarówno historii, jak i tekstów starożytnych pozwala na wskazanie jawnych niedociągnięć jego koncepcji oraz selektywnego podejścia do cytowanych źródeł. Foucault dokonuje zbyt daleko idących uogólnień na podstawie kilku zaledwie tekstów, głównie medycznych i filozoficznych, przywołanych w Historii seksualności. Trudno byłoby uznać je za reprezentatywne dla ogółu społeczeństwa i kultury antycznej, gdyż albo kobieta jest w nich przedstawiana jako Inny mężczyzny, albo spotykamy opisy świata męskiego, w którym postacie kobiece, o ile się w ogóle pojawiają, pozostają zmarginalizowane. De facto Foucault powołuje się na teksty pisane wyłącznie przez mężczyzn i to przez mężczyzn wolnych, dorosłych, należących do elity świata antycznego, poza którą sytuują się nie tylko kobiety, ale też niewolnicy, barbarzyńcy, osoby nieletnie bądź starsze oraz nie-Grecy. Francuski filozof, według Lin Foxhall, popełnia często spotykany błąd upraszczania rzeczywistości społecznej antycznego świata: „Foucault tworzy wyrafinowaną historię idei, ale ignoruje złożone etnograficzne tło tych idei" (1998: 123). Uwzględnienie etnograficznego spojrzenia miałoby polegać na badaniu zmiennych kontekstów i mnogości pozostających często w konflikcie dyskursów tworzących tożsamość gender.

Czytając Historię seksualności, odnosi się wrażenie, że refleksyjny podmiot w antycznej Grecji mógł być wyłącznie podmiotem męskim, natomiast kobieta stanowiła uzupełnienie i podrzędny element etycznego projektu „troski o siebie", była Innym mężczyzny. Problem w tym, że dla osoby nieobeznanej z literaturą starożytną argumentacja Foucaulta brzmi dość przekonująco i wydaje się, że w świetle tych tekstów pozycja kobiety faktycznie zawsze była drugoplanowa i stanowiła jedynie uzupełnienie pozycji mężczyzny (czego sam autor nie omieszkał kilka razy zauważyć i skomentować w Historii seksualności), jednakże analiza użytego w tej książce języka zdradza, ukrytą na pierwszy rzut oka, an-drocentryczną postawę francuskiego filozofa.

Amy Richłin (1997: 140-141) dokonuje analogicznego do Lin Foxhall zabiegu badania języka, jakim została napisana jest Historia seksualności. W tym celu sięga do opisanej w Woli wiedzy historii robotnika wiejskiego z miejscowości Lapcourt we Francji, oskarżonego w 1867 roku o molestowanie dziewczynki, od której „wyłudził kilka pieszczot" w przydrożnych krzakach i zabawiał się w grę w „zsiadłe mleko" (Foucault 1995: 34-35). Człowiek ten został nie tylko aresztowany, ale również wciągnięty w złożoną machinę karno-medyczną - poddano go przesłuchaniu oraz szczegółowym badaniom lekarskim, które objęły tak jego duszę (wyznanie), jak i ciało (pomiary anatomiczne).

W języku, jakim Foucault opowiada tę historię, dokonuje się akt „wymazania kobiety z narracji" (Richlin 1997: 140, 142) - widzimy ol-