PA260272

Buropie i w różnych oficynach typograficznych pojawiały się liczne publikacje na ten temat.

Niewiele wspiera tę konstrukcję myślową końcowe stwierdzenie. że pod koniec XV wieku działała w Chełmnie introligatomia. Istnienia warsztatu oprawy książek nie można wiązać i warunkować istnieniem warsztatu produkcji książek. Dobitnie dowodzi tego przykład pobliskiego Gdańska, gdzie oprawiano książki zanim jeszcze powstała tam oficyna typograficzna Konrada Baumgarta.

Sprawa nie jest więc prosta, a problem drukowania inkunabułów w Chełmnie rysuje się nadal mgliście, gdyż nie ma potwierdzenia w bezpośrednich źródłach z epoki. W wydanym ostatnio katalogu inkunabułów w bibliotekach polskich, którego współautorką jest Eliza Szandorowska, nie potwierdzono expressis verbis hipotezy o istnieniu w Chełmnie w XV wieku oficyny typograficznej Braci Wspólnego Życia. Wszystkie druki, które wykonał „typographus Leonis I Sermoncs” otrzymały tam jako miejsce tłoczenia określenie ogólne: ,.Polonia”²⁵⁰.

Ostatnio pojawiła się nowa hipoteza na temat miejsca i czasu działania tej anonimowej oficyny. Na sesji naukowej zorganizowanej we Wrocławiu w dniach 9—10 października 1975 roku z okazu pięćsetiecia polskiego słowa drukowanego na Śląsku wystąpiła z referatem dr Anna Lcwicka-Kamińska i poddała krytycznej ana-Hae ustalenia Elizy Szandorowskicj. Referentka przebadała z autopsji 2D egzemplarzy siedmiu inkunabułów z anonimowej oficyny, zwracając szczególną uwagę na ich cechy indywidualne, takie jak noty własnościowe, zapiski marginalne, oprawy, a także papier i czcionkę. Wyniki tych dociekań, wsparte wcześniejszą sugestią Wiktora Schol-derera²**, skłoniły autorkę referatu do wysunięcia nowej hipotezy. Anna Lcwicka-Kamińska uważa, że oficyna ta działała w latach 1470—1475 na terenie Śląska, być może we Wrocławiu, w kręgu wpływów intelektualnych kanonika wrocławskiego Mikołaja Mer-

*** M. Bohonot, E. Szandorowska, o. «., poz 1308, 2370, 2387, 3391, 3967. 4447, 4918.

V. Scholdcrer, Flfty Ettayt In Flfteenth and SI xlten tli Century Biblio-papky, Amsterdam 1966. s. 279-280.

botha. Do grona domniemanych inspiratorów i wykonawców teg< przedsięwzięcia typograficznego zaliczyła ponadto drukarza Kaspn Elyana, Mikołaja Laurentiusa i Bernarda Mikosza z Nysy. Hipoteza ta nie ma jednak żadnego udokumentowania bezpośredniego w materiałach archiwalnych ni w źródłach typu księgoznawczego. Dlatego też wymaga dalszych studiów, uściśleń i gruntowniejszych potwierdzeń.

Zarysowana sytuacja w zakresie poszukiwań lokalizacji dla tajemniczej oficyny zwanej typographus Leonis I Sermones skłania do postawienia pytania: czy należy już na tym etapie badań zrezygnować z hipotezy Szandorowskiej? Odpowiedź może być tylko jedna: nie. Hipoteza ta, ze względu na swe wysokie walory poznawcze i kulturowe, nie może być zbyt pochopnie odrzucana. Trzeba prowadzić dalsze poszukiwania źródłowe za pomocą wszelkich dostępnych metod badawczych, a więc archiwalnych, filologicznych i typograficznych, aby wzbogacać istniejące już przesłanki

0    nowe fakty i ustalenia, uprawdopodobniające w maksymalnym stopniu końcowy wniosek Szandorowskiej. Jest to możliwe, gdyż dzieje książki na północnych terenach Rzeczypospolitej są wciąż jeszcze mało znane i kryją wiele niespodzianek.

Należy jednak zdać sobie sprawę z ogromu trudności, jakie towarzyszą tego rodzaju poczynaniom. Liczne wojny, najazdy, grabieże oraz łączące się z tym przeobrażenia polityczne, administracyjne czy organizacyjne — jakich nie szczędziła tym ziemiom historia począwszy od przybycia tam zakonu krzyżackiego w XIII wieku, a skończywszy na apokaliptycznych wprost zniszczeniach dokonanych w czasie drugiej wojny światowej — sprawiły, że podstawowe

1    najcenniejsze materiały o randze pierwszorzędnych źródeł bądź to zaginęły bezpowrotnie, bądź też uległy daleko idącym rozproszeniom, przemieszczeniom terytorialnym i przemieszaniem.

Już wojna trzynastoletnia zburzyła w znacznej mierze wytworzoną na tych terenach strukturę kultury, w tym i system bibliotek. Poważne zmiany w tym zakresie wniosła w XVI wieku reformacja. Późniejsze najazdy szwedzkie w XVII wieku dokonały spus-