SCX 3200 140511114601

częto studia nad menzuracją głosów organowych w oparciu o źródła historyczne (Mahrenholz). Nastąpił też stopniowy odwrót od wszelkich pneumatycznych i elektropneumatycznych urządzeń związanych z trakturą gry.

Ruch „Orgelbewegung“ posiadał również cechy ujemne. Zasady ideowe ruchu formułowane były niejednokrotnie w sposób zbyt jednostronny, poza tym rygorystyczne podejście do opracowanych w sposób teoretyczny zasad budownictwa organowego doprowadziło do generalnego potępienia organów romantycznych oraz, w dalszej konsekwencji także romantycznej muzyki organowej. Wiele tez formułowanych przez przedstawicieli ruchu też nie miało należytej podbudowy naukowej — rzutowało to czasem w sposób niekorzystny na przeprowadzane konserwacje i hipotetyczne rekonstrukcje organów historycznych, związane często z niszczeniem głosów zabytkowych.

W Polsce idee „Orgelbewegung“ miały niewielki zasięg. Polskie budownictwo organowe w latach międzywojennych długo bazowało na wiatrowniach rejestrowych i trakturze pneumatycznej lub elektropneumatycznej. Dopiero w latach siedemdziesiątych organmistrzowie polscy rozpoczęli podejmowanie prób budowy organów z wiatrowniami tonowymi, z mechaniczną trakturą gry. Obecnie organy tego typu budowane są w Polsce coraz częściej. Należą do nich zarówno instrumenty importowane, jak rodzimej produkcji. Do pierwszych udanych organów mechanicznych należy zaliczyć organy zbudowane przez firmę Sajdowskiego z Bydgoszczy w Łomnie pod Warszawą oraz w Warszawie w kościele na Marymoncie. W tym samym czasie firma Mollina wybudowała organy mechaniczne w Jaktorowie pod Warszawą.

Z organów pochodzących z importu najbardziej godny uwagi egzemplarz stanowią duże, 60-głosowe organy wybudowane przez firmę Eule (Budziszyn) w katedrze warszawskiej. Z innych, mniejszych rozmiarami importowanych instrumentów znajdujących się w świątyniach należy wymienić doskonałe organy firmy Eule w Mielcu, oraz udane organy firmy Schuke (Poczdam) w kościele w Nowej Hucie — Mistrzejowicach. Od wielu lat służy do celów kształcenia organistów umieszczony na zapleczu katedry w Warszawie niewielki mechaniczny instrument znanej zachodnioniemieckiej firmy Walcker.

Elementarne wiadomości z zakresu konstrukcji organów

1. Podstawowe zespoły

Organy składają się z 3 podstawowych zespołów elementów:

1.    Piszczałek i innych (rzadziej) elementów grających

2.    Traktury

3.    Mechanizmu powietrznego

4.    Szafy organowej

ad. 1. Piszczałki oraz w wyjątkowych przypadkach także inne elementy grające zgrupowane są w tzw. głosy (rejestry). Głos organowy charakteryzuje się tym, że wchodzące w jego skład elementy wytwarzające dźwięk pobudzane są do brzmienia za pośrednictwem klawiatury. Głosy organowe zwykle posiadają nazwy. Mogą być otwierane lub zamykane przy pomocy przeznaczonych do tego celu mechanizmów.

Poza głównymi generatorami dźwięku w organach — piszczałkami skonstruowanymi na zasadzie aerofonów, występować mogą sporadycznie generatory dźwięku działające na innych zasadach. Należą do nich dzwony lub różnego rodzaju ksylofony, dzwonki lub celesty, których dźwięk wytwarzany jest na zasadzie perkusyjnej.

Istnieją również w organach piszczałki wchodzące w skład urządzeń przeznaczonych do wytwarzania efektów specjalnych. Do efektów tego rodzaju należą często niegdyś spotykane „sło-wiki“, „kukułki" oraz do niedawna jeszcze używany w Polsce tympan (bęben). Podobne zespoły piszczałek nie mogą być jednak uznane za głosy ze względu na to, że dźwięk ich nie jest wydobywany w drodze działania na klawiaturę.

27