SCX 3200 140511185904

nych zakresach skali głosów językowych 8 — stopowych i 4 — stopowych. Czyni się tak dla dynamicznego wzmocnienia tych zakresów, ponieważ piszczałki harmoniczne charakteryzują się większym natężeniem dźwięku, niż nieharmoniczne.

Ze wzgiędu na fakt, że język jest elementem sztywnym i częstość jego drgań zmienia się jedynie w małym stopniu pod wpływem czynników zewnętrznych, przy zmianie temperatury następuje w przypadku piszczałek regałowych odstrojenie ich od piszczałek wargowych, zaś w przypadku piszczałek grupy trąb-kowej również odstrojenie się układu język — gardziołko od rezonatora. W związku z powyższym głosy językowe wymagają co pewien czas dostrajania ich do głosów wargowych. Czynność ta należy do obowiązków organisty.

Strojenie przeprowadza się w sposób następujący. Włączamy głos pryncypałowy 4 — stopowy, stojący na tej samej wiatrowni co strojony głos językowy. Głos ten służy jako wzorzec stroju. Jeżeli 4 — stopowego głosu prancypałowego na tej samej wiatrowni nie ma, to włączamy głos tego rodzaju z innej wiatrowni, wybierając znajdujący się możliwie blisko strojonego głosu językowego. Następnie włączamy ten głos językowy, którego piszczałki mają być strojone. Po znalezieniu, w którym miejscu na wiatrowni znajduje się żądana piszczałka, uderzamy lekko w wystający, zagięty koniec drutu przeznaczonego do strojenia przeznaczonym do tego narzędziem — wystarczający jest płaskownik stalowy o długości 30 cm, szerokości ca 1 cm lub większy śrubokręt. Uderzając staramy się dostroić piszczałkę językową do piszczałki wargowej głosu 4 — stopowego obserwując wahania amplitudy dźwięku wynikłe z powstawania tzw. dudnień oraz zmiany barwy dźwięku piszczałki językowej. Stroimy do momentu, w którym dudnienia zanikają.

W przypadku głosów językowych 4’ lepiej jest niekiedy przeprowadzić strojenie z wargowym głosem 8’. Przy strojeniu natomiast puzonu 16’ lub innego silnego głosu 16’ korzystniejsze może być natomiast strojenie z głosem 4’ od c w górę, natomiast w oktawie wielkiej, ze względu na duże różnice dynamiczne pomiędzy piszczałkami z już nastrojonymi piszczałkami oktawy małej.

Strojenie piszczałek językowych nie jest specjalnie trudne, wymaga natomiast, zwłaszcza w początkowym okresie, wyrobienia sobie w drodze cierpliwych ćwiczeń odpowiednio precyzyjnego sposobu uderzeń. Strojenie małych piszczałek jest trudniejsze niż dużych, ponieważ ruchy muszą być delikatniejsze. W przypadku piszczałek mniejszych uważać należy zwłaszcza, aby uderzając w dół nie spowodować ześlizgnięcia się drutu z języka — przy próbie podbicia go w takim przypadku z powrotem w górę można spowodować zahaczenie drutu o język i uszkodzenie języka w sposób nieodwracalny.

Przy strojeniu piszczałek językowych operację strojenia przeprowadzamy wyłącznie w drodze operowania drutem zmieniającym długość języka. Nie należy dokonywać żadnych zabiegów na korpusie piszczałki, ponieważ w ten sposób możliwe jest naruszenie intonacji piszczałki (zmiana barwy dźwięku). Dokonywanie wszelkich zmian na korpusie oraz korekt języka należy wyłącznie do organmistrza.

Niekiedy zdarza się, że na skutek wpadnięcia drobnej cząsteczki pyłu pomiędzy język i gardziołko następuje zamilknięcie piszczałki — może wystąpić to zwłaszcza w przypadku piszczałek mniejszych. Po stwierdzeniu, że nie istnieje inna przyczyna (zatkanie rezonatora, brak działania wentyla w wiatrowni) należy ostrożnie rozmontować piszczałkę poprzez wyjęcie główki ze stopy. Następnie należy wyciągnąć drut do strojenia możliwie wysoko — swobodna część języka jest wtedy możliwie najdłuższa — obejrzeć pod światło szczelinę pomiędzy językiem i gar-dziołkiem w celu znalezienia ewentualnego zanieczyszczenia oraz oczyścić szczelinę paskiem czystego, cienkiego papieru. W żadnym przypadku nie wolno dotykać ani odginać języka palcami. Po zmontowaniu piszczałki próbę działania należy przeprowadzić na wiatrowni — nie wolno przeprowadzać zadęcia piszczałki ustami, ponieważ powoduje to zawsze osiadanie wilgoci w jej wnętrzu i powstawanie korozji w gardziołku.

III. Traktura gry

We współcześnie budowanych organach stosowana jest głównie mechaniczna traktura gry. Traktura mechaniczna budowana była w organach od samego początku ich istnienia. W XIX wieku, z chwilą powstania organów tzw. symfonicznych, zaistnie-

45