skanowanie0013

stępnym kroku redukuje się ów ideał do celów etapowych, czyli określonego standardu rozwoju osobowości wyróżnionego na podstawie kryterium wieku życia W końcowej części redukowania ideału znajdują się tak zwane cele operacyjne, czyli cele realizowane na konkretnych zajęciach dydaktycznych i wychowawczych. Na każdym z tych etapów ideał jest zawsze treścią wyróżnionych celów. Na lekcji, w której realizuje się konkretne, sformułowane przez nauczyciela - wychowawcę cele kształcenia i wychowania znajdują się uczniowie w danym wieku, pedagog pogłębia ich wrażliwość moralną i poznawczą, kształtuje różne umiejętności (cele kierunkowe i operacyjne wyprowadzone z ideału), jak również realizuje treści z poszczególnych dziedzin wychowania (umysłowe, moralne, estetyczne). Zatem w każdym momencie ma on świadomość ideału wychowawczego.

Inny autor, S. Roller (1987), wyraża pogląd, że w teorii wychowania nie konstruuje się ideału wychowania rozumianego jako w miarę jasny wizerunek dojrzałej osobowości. Określa się natomiast cele nadrzędne. Jednym z nich, powszechnie aprobowanym w wielu systemach pedagogicznych, jest optymalny rozwój osobowości wychowanka, a zwłaszcza ujawnianie i pielęgnowanie drzemiących w nim sił psychicznych. S. Roller wskazuje jednak na pewne trudności w metodologicznej konstrukcji i realizacji tego celu. Kształtuje się bowiem osobowość według pewnej idei człowieka. Nie jest ona wszak do końca sprecyzowana. Praktyka wskazuje wiele przykładów na to, że rezultatem wychowania są często ludzie pod wieloma względami niedoskonali. Kształt ich osobowości znacznie odbiega od oczekiwań społecznych. Z drugiej jednak strony, jak mówił W. Stróżewski (1984), cele wychowania nie mogą być wyprowadzane jedynie z analizy rzeczywistości społecznej, nie mogą być uogólnieniem cech osobowości ludzi prawdziwych. Ci są na ogół niedoskonali, a niedoskonałość nie może być źródłem wywodu celów wychowania. Należy zatem, konkludował autor, wyjść z przesłanek transcendentnych i poszukiwać idei człowieka w koncepcjach metafizycznych. Historia dostarcza bogatego materiału źródłowego dla uzasadnienia nieempirycznego podejścia w konstruowaniu ideału i celów wychowania Stanowisko takie można nazwać indctcrministycznym. U podstaw wychowania, twierdzą zwolennicy tej orientacji w pedagogice, nie ma żadnego modelu dojrzalej osobowości przyjętego z zewnątrz. Celem jest .konkretyzacja potencjalnych możliwości jednostki.

Problematyka analizy ideału wychowawczego ma dwa aspekLy: treściowy i formalny. Na po dsla >v i ć§|ń u 1 i zy formalnej można opisać ideał i jego strukturę, zaś na podstawie analizy merytorycznej “ treść konkretnych ideałów. Analiza formalna ideału wychowawczego wchodzi w zakres teleologii wychowawczej, zaś analiza merytoryczna w skład aksjologii wychowania.

Teleologia wychowania określa zasady stanowienia i współzależności ideału ■' kcelów wychowania. Jedną z ważniejszych jest zasada spójności treści ideału i celów wychowania Oznacza ona, że poprzez realizację konkretnych celów urzeczywistnia się treści ideału w osobowości wychowanka. Cele na każdym szczeblu wdrażania w praktyce muszą wynikać z przyjętego ideału.

Aksjologia wychowania określa wartość dyspozycji rozwijanych w procesie wychowania oraz wskazuje, jaki zestaw wartości powinni zinternalizować wychowankowie. Zajmuje się zatem analizą źródeł wartości w wychowaniu oraz dokonuje ich rangowania. Teoria wychowania natomiast podejmuje próbę znalezienia pomostów między wytworami dociekań filozofów a praktyką edukacyjną.

Aksjologia wychowania podejmuje także próby uzasadniania wartości poszczególnych dyspozycji jednostki w jej społecznym funkcjonowaniu. Niewątpliwie wyżej ocenia się myślenie logiczne niż praktyczno - obrazowe, wrażliwość moralną niż niewrażliwość, rozbudzone zainteresowania niż ich brak. Społeczna wartość poszczególnych dyspozycji jednostki jest przedmiotem badań psychologii, socjologii czy filozofii. Ich wyniki służą jako przesłanki do budowania wizerunku człowieka wartościowego w danym społeczeństwie. Natomiast teoria wychowania określa warunki urzeczywistniania tego wizerunku w praktyce. Społeczeństwo ostatecznie weryfikuje wyniki oddziaływań edukacyjnych. Niektórzy psychologowie i pedagodzy wyrażają jednak pogląd, że społeczeństwo tłumi twórcze pierwiastki zawarte w naturze ludzkiej, ucząc małe dzieci zachowań społecznie akceptowanych, chociaż nietwórczych. Często nawet wymusza takie zachowania. Twórczość jest buntem wobec istniejącego ładu, stąd w skali masowej zachowania niekonwencjonalne nie są na ogól aprobowane przez wiele grup społecznych.

Ideał wychowania zmienia się wraz z przemianami dokonującymi się na gruncie ekonomii, w strukturach politycznych i w społeczeństwie. Jednakże nawet w jednolitym, wydawałoby się, systemie społeczno - politycznym i edukacyjnym wspólwystępują różne koncepcje stanowienia i określania zawartości merytorycznej ideału wychowawczego.

Ideał wychowania jest problemem teoretycznym. Oznacza to, że w praktyce wychowawcy nie dysponują jakimś pełnym, ukonkretnionym opisem człowieka przymierzającego się do funkcjonowania w świecio przyszłości. Nie wiedzą jeszcze kim miałby on być, ani też jakim miałby być. Istniejące wyobrażenia dotyczące przyszłości są oparte albo na prostej ekstrapolacji przeszłości i teraź-niejszości, albo na przewidywaniach futurologów i planistów w dziedzinie ekonomii.

Istnieje natomiast w sferze społecznej pewien konkret. Jest nim kulturowy wzór osobowości, czyli wyobrażenie ludzi o tym, jak powinien zachowywać się dany człowiek w określonych sytuacjach społecznych, czy pełniący określono funkcje i role społeczne. Na owo wyobrażenie społeczne nakłada się też wiedza zdobyta przez jednostkę w toku jej nauki szkolnej, wiedza zdobyta własnym

77