skanowanie0015

Inni badacze poszukiwali uzasadnienia wywodu celów wychowania w święcie wartości uniwersalnych. Ich źródłem i jednocześnie środkiem przekazu była kultura. Wartości te zawarte były w kulturze, toteż z niej należało wyprowadzać cele wychowania, które miały charakter ponadczasowy, niezmienny, obiektywistyczny. Nie byłyby sprowadzane do aktualnych warunków życia ludzi. Wychowanie, w przekonaniu pedagogów kultury, jest procesem wzrastania'dziecka w świat wartości kultury, wartości uniwersalnych. Nie można wychowywać w warunkach relatywizmu aksjologicznego, gdyż dorastające pokolenia nie uzyskują jednolitych podstaw oceny zachowań swoich i innych ludzi. W wychowaniu należy przekazywać tylko te wartości, które zweryfikowała historii. Zwolennikiem takiej koncepcji wywodu celów wychowania był między innymi S. Hessen (1935).

Niektórzy pedagodzy dostrzegali źródło wywodu celów wychowania w analizie przebiegu życia społecznego/ Wyrażali oni pogląd, że wychowanie jest przygotowaniem ludzi do życia w ściśle określonych warunkach. Warunki te zmieniają się wraz z postępem ekonomicznym i politycznym. Wychowanie jest zakorzenione w środowisku społecznym i należy odwoływać się właśnie do panujących w nim wartości, norm oraz oczekiwań ludzi. Wartości preferowane w danej grupie są treścią wychowania, dlatego też pedagogika powinna wypracować metody analizy rzeczywistości społecznej i na podstawie uzyskanych wyników określić cele wychowania. Muszą być one zgodne z kierunkiem rozwoju społecznego. Wówczas wychowanie jest bliskie życia, w znacznej mierze to życie kształtuje i wyraża interesy społeczności lokalnej. Zwolennikiem takiej koncepcji wywodu celów wychowania był F. Znaniecki (1973).

W niektórych okresach historycznych dominują poglądy pedagogów, którzy podejmują próby uzasadnienia na gruncie wychowania panującej ideologii. Ideologia wskazuje wartości, jakie powinno osiągnąć się poprzez specjalne zabiegi wychowawcze. Pedagodzy dokonują analizy warunków wyjściowych i przekładają hasła polityczne na język działań praktycznych. Ideologia wskazuje zatem obszary możliwych działań wychowanków, treść tych działań, a także kreśli wizję dalekiej, szczęśliwej przyszłości mającej być ostatecznym rezultatem wychowania. Pedagogika jest wówczas instrumentem w realizacji założeń ideologicznych. Cele wychowania obmyślają politycy i ideolodzy, zaś wychowawcy realizują je w praktyce bez głębszej refleksji nad ich naturą i skutkami. Teleologia wychowania jest wówczas działem filozofii kreującym cele, a teoria wychowania sprowadzona do roli nauki, która poszukuje optymalnych.środków do ich realizacji. Zwolennikiem takiej koncepcji wywodu celów wychowania byl H. Muszyński (1974).

Jeszcze inni autorzy wywodzili cele wychowania z założeń religijnych. Według nich cele wychowania nakreślone zostały w dekalogu, a ich twórcą był Bóg. W wychowaniu nie chodzi przecież o nic innego, jak tylko o wyogzek-wowanie oraz uzasadnienie przykazań boskich. Są one wyrażane we wszystkich kulturach i systemach edukacyjnych, bowiem odpowiadają istocie stosunków międzyludzkich. Wychowanie zmierzą do wszczepienia tych idei w świadomość dziecka. Przykazania boskie są odwieczne. Wskazują one kierunki oddziaływań wychowawczych, zaś zestaw poszczególnych celów stanowi przejrzysty ideał człowieka. Wychowanie jest wrastaniem człowieka w wartości ofiarowane przez Boga. Zwolennikiem takiej koncepcji wywodu celów wychowania był S. Kunowski (1981).

Na podstawie analizy przytoczonych tu stanowisk można powiedzieć, iż wyróżniono pięć źródeł wywodu celów wychowania, po pierwsze — natura człowieka, po drugie - wartości ponadczasowe, po trzecie - wartości społecznej, po czwarte - wizja przyszłego świata zawarta w ideologii oraz po piąte - wartości religijne.

Jednym z podstawowych pytań w teorii wychowania jest takie: czy w wychowaniu przyjmuje się cel ze względu na wartość lub wartości, które są jego treścią, czy też może jest tale, iż nadaje mu się wartość, kiedy się go zrealizuje i wówczas osiągnięcie celu samo w sobie będzie wartością dla inicjatora procesu edukacyjnego? Pytanie to dotyczy kwestii umiejscowienia wartości w wychowaniu. W pierwszym członie powyższego pytania wartość tkwi immanent-nie w celu, jest po prostu jego treścią, w drugim członie pytania wartość umiejscowiona jest niejako na zewnątrz, tkwi bowiem w społecznej lub podmiotowej ocenie skutków wychowania. Postawione tu pytanie dotyczy określenia relacji między wartościami i celami w wychowaniu.

W teorii wychowania występują co najmniej dwie orientacje, w których w różny sposób próbuje się określić relucjc między celami i wartościami w wychowaniu. Dyskusja nad tym problemem sięga niemal korzeni naukowej pedagogiki i podjęta została przez samego J. F. Hcrbarta i jego uczniów, a następnie przez przedstawicieli Nowego Wychowania. Stanowisko pierwsze reprezentują ci badacze, którzy uważają, iż wartości stanowią podstawę do formułowania celów wychowania. Według nich ideał człowieka, ideał wychowania jest zbiorem określonych wartości zhierarchizowanych i skoncentrowanych wokół wartości naczelnych - transcendentaliów. Schemat rozumowania tych autorów jest następujący: wartości stanowią cel zabiegów wychowawczych, ten zaś osiągnąć można poprzez kształtowanie postaw wobec różnych obiektów rzeczywistości. Wartości stanowią treść postaw wychowanka (H. Muszyński 1977, H. Świda 1979).

Drugą koncepcję analizy wzajemnych związków wartości i celów wychowa-. nia wysunęli autorzy, którzy podkreślają społeczny kontekst wychowania. Ujmują je jako pewną formę społecznej działalności, jako wytwór organizacji życia społecznego. Cele wychowania wywodzą oni z analizy rzeczywistości społecznej. W ich przekonaniu cele muszą wynikać z dążeń i aspiracji konkret-

81