skanuj0005

Bez względu na krytykę szczegółowych mechanizmów fizjologicznych stresu w teorii Selye’go, niewątpliwą zasługą jej autora jest zwróceniu uwagi na anatomiczne i fizjologiczne mechanizmy stresu, które współcześnie można opisać nie tylko na podstawie systemu hormonalnego (oś podwzgórzowo-przysadkowo-nadnerczowa), lecz także opierając się na systemie neuronalnym, których funkcjonowanie w sytuacji stresu za Werką (1997) przedstawiono na rycinie 1.5.

Ryc. 1.5. Humoralno-neuronalny mechanizm stresu

Jak wynika z ryc. 1.5. w wywołaniu typowych reakcji stresowych zaangażowane są systemy humoralne i neuronowe. Uwalniany z jądra pf/.y komorowego podwzgórza hormon kortykotropowy (CRH) jest przesyłany układem krwionośnym do przedniego płata przysadki mózgowej, gdzie wpływa na syntezę propriomelanokortyny (POMC), pro-honnonu przysadkowego hormonu adrenokortykotropowego (ACTH), będącego z kolei prekursorem beta-endorfiny, peptydu odgrywającego Istotną rolę w regulacji odczuć bólowych. Jak wiadomo ACTH stymuluje syntezę i uwalnianie z kory nadnerczy glikokortykosteroidów, hamujących wydzielanie zarówno podwzgórzowego hormonu tropowego, jak i ACTH. Dzięki takiemu sprzężeniu zwrotnemu aktywność wydzielnicza podwzgórza i przysadki mózgowej jest regulowana w sposób permanentny. Hormony tropowe w niewielkich stężeniach utrzymują działanie przysadki mózgowej na poziomie spoczynkowym. Większość bodźców stresowych podnosi poziom aktywności wszystkich gruczołów w osi podwzgórzowo-przysadkowo-nadnerczo-wej, co Selye uważał za główną przyczynę reakcji stresowych. Współczesna neurofizjologia i endokrynologia podkreślają, że różne hmkcje organizmu w stanie stresu są regulowane zarówno przez układ wewnątrzwydzielniczy, jak i przez układ neuronowy (De Leeuwe et ul., 1992, Werka 1997).

Bodźce stresowe poprzez podwzgórze i nerwowy układ wegetatywny pobudzają komórki rdzenia nadnerczy do wydzielania adrenaliny, noradrenaliny i katecholamin. Te ostatnie wpływają na zazwojowe neurony współczulne znajdujące się w unerwionych tkankach i zwiększając wydzielanie ACTH oddziałują na wydzielanie glikokortykoidów. Tak więc reakcje stresowe organizmu są skorelowane z systemem hu-moralnym, którego adresatem jest ostatecznie kora nadnerczy, lub z systemem mieszanym nerwowo-hormonalnym, którego ostatnim ogniwem jest rdzeń nadnercza. Nie można pominąć również roli ośrodkowego układu nerwowego, zwłaszcza wtedy, gdy bodźce stresowe mają sens psychologiczny (treściowy). O znaczeniu reakcji stresowej dla organizmu decydują ośrodki mózgowe usytuowane w korze mózgowej, wzgórzu i układzie limbicznym (podwzgórzu). Adaptacja do stresu wiąże się ze wzrostem przemian katabolicznych i procesów transportu wewnątrzustrojowego, reakcjami przeciwzapalnymi, zmianami naczyniowymi, a także pobudzeniem napięcia mięśniowego i pobudzeniem nerwowym. Wszystkie te mechanizmy anatomiczne i fizjologiczne skrótowo ilustruje rycina 1.5.

29