skanuj0011

Dramaturg na obczyźnie w jego marzeniach o powrocie do domu. AA nie miewa takich marzeń, nie interesuje się też zewnętrznym otoczeniem. Jedyną pasją jego życia staje się, uświadamknleLprymitywnemu partnerowi jego TimyŚfowego zniewolenia^ Ich symbioza polega na wzajemnym uzależnieniu: XXwykorzystuje swego rodaka materialnie, natomiast AA twierdzi, że obserwuje towarzysza pod kątem swych studiów nad wielkim tematem niewolnictwa. Żyjąc z dala od zachodniego środowiska, bohaterowie skazani są wyłącznie na własne towarzystwo. W tych warunkach konflikty nabierają wyjątkowej ostrości. Dialog, momentami dowcipny, sprowadza się głównie do wzajemnego dręczenia. Intensywność ich wspólnych relacji w szczególny sposób nadrabia zaległości wielowiekowego milczenia, kiedy hierarchia grup społecznych pozwalała im unikać wzajemnego kontaktu.

■Konfrontacja pomiędzy AA i XX ma wszystkie cechy zderzenia subkultur. AA przejmuje tradycyjna.role jnenfora,^protekćjonal-jw&^odnoszicęgo^ się"do_prz.edstawiciela niższej klasy Sam jednak jest sfrustrowany jafowością swoich planów, niezdolny do efektywnej pracy 2Tkblei XX sprawia wrażenie samowystarczalnego. Jest zadowolony ze swego losu i zarabianych pieniędzy, zdecydowanie zmierza do celu nie licząc się ze zdaniem współmieszkańca. Intelektualista zdaje się' nie doceniać faktu, że pieniądze i rzeczy matętialne są w marzeniach współmieszkańca jedynie środkiem do osiągnięcia społecznej pozycji, i. zdobycia szacunku otoczenia... Dlatego też nie docenia desperacji, z jaką XX, sprowokowany przez towarzysza', wi jednej chwili niszczy oszczędności, które nadawały sejns. jego egzystencji, t^ko po to, aby dowieść^ że nie jest owładnięty obsesją pÓsiadańiaTj

W Emigrantach widać wyraźną zmianę nastawienia Mrożka do robotniczo-chłopskiego etosu. Na początku lat sześćdziesiątych, w Tangw, pojawiła się postać Edka-lokaja, który z pozycji brutalnej siły przejmuje inicjatywę po upadku „wyższych sfer”. Edek to prostak, komiczna personifikacja „naturalnego” człowieka. Tym razem XX, duchowo spokrewniony z Edkiem, walczy o swoje prawa i dotrzymuje pola agresywnemu, wielomównemu i małostkowemu intelektualiście. Sytuacja ulega odwróceniu: prymitywność XX ma pewną wartość ocalającą, ponieważ umożliwia mu wyznaćźanie pFo-_ IŁych. iiireffizyfiiYćh celów. Jego prowincjonalna OtópmTo marzenie o domku z ogrodem; troskliwej żonie, o dobrej szkole dla dzieci, o sąsiadach, którzy przychodzą podziwiać jego dostatek. Natomiast

AA stara się przykroić robotnika do własnych wyobrażeń, ale jego wizja nie ma dostatecznego oparcia w rzeczywistości.y^ostatecz-nym rozrachunku jwia£-XX-ma~&i]niejsze podstawy niż teorie AA. \ Tb prawda, że XX jest prymitywnym” mŚtenallstą i ignorantem, ale zarazem jest konsekwentny, ma jasną świadomość celu i wytrwale dąży do poprawy swego losu. Dlatego w zakończeniu sztuki AA uznaje wartość drobnomieszczańskiego etosu, zabarwia go jednak własnymi wyobrażeniami, dodając do wizji domku z ogródkiem wolność, godność i prawość. tW ostatniej scenie dokonuje się syn-.jeza obydwu ideałów przy akompaniamencie pijanego ę|iripanla'XX J-.p.tzejmującego sźIoc]Ru^,T*cAT    “ '

Próżnia, w jakiej egzystują bohaterowie Emigrantów, umożliwia im całkowite skupienie się na sobie i rozgrywanie wzajemnych antagonizmów w sposób charakterystyczny dla przedstawicieli wschodnioeuropejskiego społeczeństwa. Robotnik i intelektualista mieli być kiedyś przykładem zgodnego współżycia pod sztandarem socjalizmu. Po trzydziestu latach istnienia utopijny system polityczny wyprodukował zachłannego robotnika i agresywnego, bezproduktywnego intelektualistę. W szerszym kontekście interpretacyjnym AA może być również znakomitym przykładem wyobcowanego przedstawiciela rosyjskiej inteligencji o dziewiętnastowiecznym rodowodzie, natomiast XX wyraża w sposób ogólny materiali-styczne aspiracje prostych ludzi bloku wschodniego. Obydwaj znajdują się w czyśćcu, gdzie nieustannie przypominają sobie o wzajemnej zależności, chociaż mówią różnymi językami i wyznają zupełnie różne wartości.

Szczególny walor sztuki Mrożka stanowi refleksja nad pojawieniem się w polskim społeczeństwie nowego zespołu wartości. Podejmując próbę rozwiązania robotniczo-inteligenckiej antynomii, Mrożek rozwija problem charakterystyczny dla społeczeństwa polskiego lat siedemdziesiątych kształtowanie się współczesnej tożsamości narodowej. Budowanie mostów pomiędzy tymi dwiema grupami społecznymi, wysunięcie robotników na pozycję „siły przewodniej” i sprowadzenie roli inteligencji do funkcji doradczych doprowadziło do powstania „Solidarności” i w konsekwencji ułatwiło odzyskanie niepodległości. Z socjologicznego punktu widzenia sztuka Mrożka ilustruje wzrost świadomości własnego położenia w środowisku robotniczym i nasilenie niepokojów wśród

173