skanuj0027

Źródła w archeologii

Kategoria „źródło” w nauce (w tym w archeologii) była rozumiana na wiele sposobów. Wynika to rozbieżnych podstaw teoretycznych archeologii oraz definiowania roli teorii w procedurach badawczych. Zatem podejście do źródeł archeologicznych różni się w ramach poszczególnych orientacji teoretycznych i metodologicznych w zależności od tego, czy występują one w roli niezależnej, czy w roli testerów hipotez i teorii stawianych przez archeologów. Podejścia te można ująć jako archeologię tradycyjną, procesualną, postprocesulną. Wszystkie one oferują inne podejście do kultury, a tym samym do źródeł. Sposób podchodzenia do źródeł archeologicznych zdiagnozowała w 1985 r. Linda Patrik, wyróżniając model^fizyczny” (źródło jako skamielina typu przyrodniczego) / „tekstualny” (źródło jako nośnik informacji kulturowych, o cechach świadczących o wytwórcy i użytkowniku). Założyła inną wagę tych modeli na każdym z etapów rozwoju archeologii, ale nie uznała ich za opozycyjne.

Archeologia tradycyjną kulturowo-historyczną wypracowała koncepcję źródłą koncentrując się na „obiektach kulturowych”, określanych jako „ślady”, „pozostałości”, „zabytki”. Początkowo ujmowano źródło jako metaforę - to czym dysponuje archeolog to rzeczywiste źródło, skąd „wypływa prawda”, dlatego źródło archeologiczne jest „nośnikiem prawdy” i jest ważniejsze od narracji. Archeologia skupiła się na rekonstrukcji kultur, umiejscawianiu zjawisk w czasie, dlatego model fizyczny oraz obiektywistyczna koncepcja źródła spełniała wymogi stawiane rekonstrukcjom (przedstawiciele tego ujęcia to np. O. Montelius, J. Kostrzewski).

Archeologia procesualna wprowadza systemowe rozumienie kultury i uważą ze źródła reprezentują poszczególne podsystemy kultury (gospodarczy, społeczny i ideologiczny). L. Binford ujmuje źródła jako artefakty i ekofakty, jako reprezentację przeszłego systemu kultury, jako odpowiadające czynnościom i efektom czynności kulturowych (źródła technomiczne, socjotechniczne, ideotechniczne). Źródła występują w roli niezależnych testerów hipotez i teorii formułowanych przez archeologów.

W archeologii liczba stosowanych metod jest wręcz nieskończona. Obejmują one sposoby postępowania w zakresie pozyskiwania/odkiywanią dokumentowanią opisu i analizy (w tym przetwarzania np. danych pierwotnych w dane wtórne) i interpretacji danych archeologicznych oraz opisywania/wyjaśniania/interpretowania zjawisk z przeszłości. Mogą być one systematyzowane na rozmaite sposoby w zależności od przyjętych kryteriów i na różnych poziomach ogólności. Powyższa klasyfikacja bazuje na kryterium miejsca metody w procedurze badawczej. Ze względu na liczbę możliwych do zastosowania metod omówione zostaną tylko niektóre. Metody związane z opisywaniem, wyjaśnianiem czy interpretowaniem zjawisk z przeszłości znajdą się innych rozdziałach (np. orientacje teoriopoznawcze).

Grupa metod związanych z pozyskiwaniem i odkrywaniem obejmuje metody prospekcji terenowej oraz metody badań wykopaliskowych. Grupa metod związanych z prospekcją terenową może być jeszcze podzielona ze względu na kryterium inwazyjności na metody nieinwazyjne (np. zdjęcia lotnicze, metody geofizyczne czy inne metody teledetekcyjne) i niszczące (np. badania powierzchniowe czy wiercenia). Umieszczenie badań powierzchniowych w grupie metod inwazyjnych może budzić wątpliwość, lecz przyznać trzebą że jest to ingerencja w strukturę warstwy kulturowej jaką jest humus (nie ma znaczenią że jest efektem zabiegów w dużej mierze współczesnych). Również niewielkie zniszczenia wywoływane odwiertami nie oznaczają że jest to metoda nieinwazyjna. Metody związane z badaniami wykopaliskowymi siłą rzeczy są inwazyjne.

Dane pozyskiwane przy pomocy rozmaitych metod terenowych i teledetekcyjnych wymagają odpowiedniego dokumentowania i nadania im takich parametrów, które pozwolą na ich gromadzenie, przechowywanie i zarządzanie nimi. Do tego celu służą metody digitalizacji, zakładania baz danych (w tym również przestrzennych przy pomocy GIS), fotografii, rysunku, opisu itp.

Dysponując zebranymi i uporządkowanymi danymi poddajemy je rozmaitym zabiegom pozwalającym na przekształcenie ich w wiedzę o przeszłości. Już na etapie gromadzenia danych, wprowadzania ich