skanuj0035

VII. Teorie systemu i funkcjonalizm

Odrzuciwszy tu założenie, że dokładna i właściwa odpowiedź może być już dostarczona badaczowi terenowemu, możemy mimo to stwierdzić, iż pytanie jako takie jest uzasadnione oraz że częściowo odpowiedziano na nie implicite. Trzeba wydobyć owe ukryte odpowiedzi i uporządkować je, by badając analizy funkcjonalne, móc odpowiedzieć na pytanie: Jakie rodzaje danych były konsekwentnie brane pod uwagę, niezależnie od tego, jakie zjawisko analizowano, oraz dlaczego interesowano się raczej tymi, a nie innymi danymi?

Szybko okazuje się, że orientacja funkcjonalisty w dużej mierze wyznacza to, co będzie zawarte w opisie interpretowanego zjawiska. Tak więc opis rytuału magicznego czy ceremoniału nie ogranicza się tylko do zanotowania praktyk magicznych, zaklęcia, obrządku oraz jego wykonawców. Zawiera on systematyczny opis uczestników i przyglądających się, omówienie typów i kierunków interakcji pomiędzy wykonawcami a publicznością oraz zmian wzorów interakcji w czasie trwania ceremoniału. Tak więc np. opis rytuałów mających wywołać deszcz u Indian Hopi zawiera więcej niż tylko zanotowanie akcji wyraźnie nakierowanych na to, by sprowokować interwencję bogów w zjawiska meteorologiczne. Obejmuje opis osób, które są w rozmaity sposób uwikłane we wzór zachowania. Charakterystyka uczestników (i przyglądających się) czyniona jest w sposób strukturalny, tzn. umiejscawia tych ludzi wewnątrz ich wzajemnie powiązanych statusów społecznych.

Krótkie przykłady ukażą, jak do analizy funkcjonalnej, w od początku przemyślany sposób, włącza się (i chętnie - systematyzuje) statusy i wzajemne relacje społeczne tych, którzy są zaangażowani w badane zachowanie.

Ceremoniał uznania dojrzałości dziewcząt u Indian Chiricahua: rodzina i domownicy w szerokim rozumieniu (rodzice i kuzyni mogący pomóc finansowo) ponoszą koszta tej czterodniowej ceremonii. Rodzice wybierająjej czas i miejsce. „Wszyscy członkowie klanu dziewczyny są obecni, podobnie jak niemal wszyscy członkowie grupy lokalnej. Widać też sporą liczbę gości z innych grup lokalnych i trochę przyjezdnych z innych szczepów. Ich liczba się powiększa wraz z upływem dnia” (podkr. R.K.M.). Przywódca grupy lokalnej, do której należy rodzina dziewczyny, przemawia, witając wszystkich gości. Krótko mówiąc, to zestawienie powoduje, że należy zwrócić uwagę na następujące statusy i grupy w różny sposób zaangażowane w ceremoniał: dziewczynę; jej rodziców i najbliższą rodzinę;, grupę lokalną, zwłaszcza poprzez jej przywódcę; szczep reprezentowany przez członków zewnętrznych grup lokalnych oraz „plemię poprzez członków innych szczepów” (Opler 1937: 226-230).

Jak zobaczymy dalej, czysty opis ceremonii za pomocą statusów i przynależności grupowej ludzi różnie weń zaangażowanych - mimo że w tym miejscu są to tylko obserwacje - stanowi zasadniczy klucz do funkcji, jakie spełnia ten ceremoniał. Słowem: chcemy powiedzieć, iż strukturalny opis uczestników analizowanej działalności dostarcza hipotez do późniejszych interpretacji funkcjonalnych.

Inny przykład wskaże ponadto na charakter takich opisów, poprzez rolę, status, przynależność grupową i wzajemne relacje pomiędzy nimi.

Wzorcowe reakcje na mirriri {usłyszenie nieprzyzwoitości skierowanych do własnej siostry) u australijskich Murnginów. Unormowany wzór postępowania musi być tu nazbyt krótko opisany: kiedy mąż wyzywa żonę w obecności jej brata, ten ostatni zaczyna postępować na pozór nienormalnie - rzuca dzidami w żonę (a nie w męża) i jej siostry. W skład opisu tego wzoru wchodzą również statusy jego uczestników. Siostry są członkiniami klanu brata - mąż pochodzi z innego.

Zauważmy jeszcze raz, że uczestnicy są umiejscowieni w strukturze społecznej i jest ona zasadniczą podstawą późniejszej analizy funkcjonalnej tego zachowania (Warner 1937: 112-113).

Ponieważ przykłady te zaczerpnięte są ze społeczeństw pierwotnych, można by sądzić, iż wymagania stawiane opisowi są charakterystyczne tylko dla tego typu materiałów. Zwracając się ku innym przykładom analizy funkcjonalnej, dotyczącym wzorów obecnych we współczesnym społeczeństwie zachodnim, możemy jednak odnaleźć te same wymagania oraz dodatkowe dyrektywy co do „potrzebnych danych opisowych”.

‘Kompleks miłości romantycznej’ w społeczeństwie ameiykańskim: chociaż wszystkie społeczeństwa uznają „pewne gwałtowne typy przywiązania emocjonalnego”, współczesne społeczeństwo amerykańskie należy do tych niewielu, które się opierają na romantycznym przywiązaniu oraz - przynajmniej w wierzeniach potocznych - czynią z niego podstawę wyboru partnera do małżeństwa. Ten charakterystyczny wzór wyboru minimalizuje lub wyklucza wpływ rodziców czy szerszej grupy środowiskowej na dobór partnera¹.

Zauważmy, że nacisk na wzór wyboru partnera zawiera zatem znane skądinąd alternatywne schematy doboru.

Przykład ten podsuwa drugi dezyderat co do typu danych, jakie powinny zostać zawarte w zestawie odnoszącym się do zjawiska poddanego analizie funkcjonalnej. Opisując charakterystyczny (modalny) wzór rozwiązywania zestandaryzowanego problemu (wybór współmałżonka), badacz wskazuje na zasadnicze alternatywy, które tym samym są wyłączone. Daje nam to, jak zobaczymy, bezpośredni klucz do kontekstu strukturalnego danego wzoru i poprzez wskazanie przydatnych materiałów porównawczych przyczynia się do podniesienia wartości analizy funkcjonalnej.

Trzeci integralny element opisu badanego zjawiska, poprzedzający właściwą analizę - czyli dalsze wymagania dotyczące przygotowania przykładów do analizy - powinien, jeśli można tak powiedzieć, zawierać „znaczenia” (lub nośność poznawczą czy uczuciową) danego działania albo wzoru dla członków grupy. W istocie, jak się okaże, pełne i szczegółowe wyliczenie znaczeń przypisywanych owemu elementowi kultury stanowi poważny krok w kierunku wytyczenia właściwych linii analizy funkcjonalnej. Przykład wyprowadzony z wielu analiz funkcjonalnych, jakich dokonywał Veblen, służy zilustrowaniu tezy ogólnej:

Kulturowy wzór konsumpcji na pokaz: pokazowa konsumpcja relatywnie drogich towarów „oznacza” (symbolizuje) posiadanie dostatecznego majątku, by „móc sobie pozwolić” na takie wydatki. Z kolei zamożność jest zaszczytna. Osoby uprawiające konsumpcję na pokaz są nagradzane nie tylko poprzez nią samą, ale też przez podniesienie statusu, odzwierciedlone w postawach i opiniach tych, którzy konsumpcję tę widzą. Wzór ów jest najłatwiej zauważalny w klasie próżniaczej, to znaczy tych, którzy mogą powstrzymywać się od pracy produktywnej i w dużym stopniu robią to (jest to składnik opisywanej roli czy statusu). Rozprzestrzenia się on jednak na inne warstwy, które chcą rywalizować w zakresie tego wzoru i które doświadczają podobnej dumy z „marnotrawnych” wydatków. Konsumpcja w stylu pokazowym powoduje poza tym wyłączenie innych kryteriów (to znaczy „efektywności” wydatków i posługiwania się funduszami). (Jest to jawne odwołanie się do innych sposobów konsumpcji, przesłoniętych przez kulturowy nacisk na spełnianie wzoru, o którym była mowa) (Yeblen 1971: zwłaszcza rozdz. 2-4).

1

Różne podejścia do funkcjonalnej analizy ..kompleksu miłości romantycznej” znajdują się w Linton 1936: 174-175; Parsons 1972b: 247—251; 1972c: 121-122; 1949; Merton 1941: 367-368 orazThomer 1943: 169-172.