Syst Finansowy041

monetarny (tj. banki komercyjne należące do rynkowego systemu finansowego) oraz bank centralny, który jest podmiotem publicznego systemu finansowego.

Na zakończenie tych ogólnych uwag o systemie bankowym zwróćmy uwagę, że banki komercyjne nie mają jednorodnego charakteru i świadczą różnego typu usługi. Sytuacja zmieniała się wraz z rozwojem systemów finansowych, jak również była i jest zróżnicowana pod względem lokalnych uwarunkowań kulturowo--instytucjonalnych. Współczesne banki komercyjne realizują wszystkie trzy funkcje systemu finansowego, co oznacza, że są to instytucje o charakterze uniwersalnym, tzn. świadczące szeroką gamę usług finansowych. W trakcie rozwoju banki komercyjne znacząco rozszerzyły ofertę usług, podejmując często działalność typową dla omówionych wcześniej instytucji finansowych.

Zasady funkcjonowania

Czwartym ogniwem wyodrębnionym w ramach rynkowego systemu finansowego są zasady funkcjonowania, tzn. reguły określające sposób działania instrumentów, rynków i instytucji. Tym samym są one jednym z istotnych czynników determinujących logikę funkcjonowania tego podukładu systemu finansowego.

Podkreślaliśmy już, że ogniwa rynkowego systemu finansowego charakteryzują się właściwością określoną jako „kruchość”. Powoduje ona, że systemy te mają tendencję do niestabilności. Zasady funkcjonowania istnieją głównie po to, aby uporządkować stosunki rynkowe tak, aby immanentna kruchość instrumentów, rynków oraz instytucji finansowych nie przekształcała się w ich faktyczne załamania²². Mówiąc inaczej: zasady funkcjonowania, a więc reguły gry rynkowego systemu finansowego, są środkiem ograniczania negatywnych skutków asymetrii informacyjnej.

Zasady funkcjonowania każdego systemu społecznego, nie tylko jego podukładu finansowego, mogą być dwojakiego rodzaju, tj. mieć charakter ograniczeń albo sformalizowanych, albo niesformalizowanych (North, 1990, rozdziały 5 i 6). Formalne zasady funkcjonowania przybierają postać prawa (dokładniej mówiąc przepisów prawnych), co oznacza, że państwo stoi na straży ich przestrzegania. Nieformalne zasady funkcjonowania to reguły nie mające rangi prawa; w swojej czystej postaci nie są więc zabezpieczone przymusem ze strony państwa. Mogą one być spisane, jak i niespisane; składają się na nie normy religijne, moralne i zwyczajowe.

Formalne zasady funkcjonowania zasadniczo są dane z zewnątrz podmiotom indywidualnym (np. poszczególnym instytucjom finansowym), można zatem powiedzieć, że mają dla nich charakter egzogeniczny²³. Bardziej złożona sytuacja występuje w przypadku nieformalnych reguł zachowania. Różnego typu kodeksy postępowania tworzone przez organizacje środowiskowe (np. maklerów giełdowych) albo sta-

²²    Oczywiście należy pamiętać, że niekiedy zasady funkcjonowania destabilizują mechanizm rynkowy. Wadliwe regulacje niewątpliwie sprzyjają występowaniu kryzysów finansowych (por. Finance..., 2001, rozdział 2). Abstrahujemy jednak od tego rodzaju patologii.

²³    Piszemy „zasadniczo”, ponieważ — jak wiadomo — podmioty te mogą często, np. w drodze działalności o charakterze lobbystycznym, wpływać na kształt ustaw oraz innego rodzaju regulacji.

41