WP 1506086

wiłby się juko podmiot poznania, ktrtry mylił o świetle, wątpiąc o nim

przedstawienie (świata) wszelkiej wątpliwości co do tego, te wialnie ono    1

witoiunkudo niego (podmiotu).Taką procedurę poznawczą skowtruowaU?**1

ger, gdy definiował zn»czenle Kartezjnńiklego „myśleć", coghare, Autor lh_lui |

dilt je od peKflpfo, oznaczającego: „biorę w posiadanie, opanowują col w nemie!!?!\| u

nlu noble, stawiania przed iiobi), przcd-stuwlunla",¹

Oczywllcle, powyższą Interpretację cplstcmologłczncj postawy bohatera fu . motna uznać zn przejaw Imputowania tekstowi sensów, jakie alę w nim bez|*rśredntonuT^ i nlają. Ody jednak spróbujemy usytuować powieść Sienkiewicza w kontekście filozof^! fundamentów nowożytnej myśli europejiklej, to wtedy uzasadniona okatc się próba koZ? tucjl Jej widnokręgu poznawczego z problematyką z zakresu antropologii filozoficznej.

Kreację protagonilty Bez dogmatu należałoby też definiować z punktu widzenia pnen^ 1 jakim podlegała koncepcja podmiotowości w literaturze polskiej od czasów romantyj*. 1 W okresie Młodej Polski objawiły się w tej dziedzinie Interesujące procesy, które, z jęta 1 strony, wieńczyły modus „ja" ukształtowany w wieku XIX, z drugiej zaś - częściowo antyty. 1 powały pewne konstrukcje osobowościowe literatury XX-wiecznej- Zdaniem Ryszarda ty. | cza, procesy te sprowadzały się do

odrodzenia Indywidualizmu (jak wówczas mówiono) oraz kryzysu podmlotu.Pn«io ostatni nolcly rozumieć oczywiście kryzys pewnego, tradycyjnego pojmowania podmiotu, jako „podmiotupew*, 1 goslcble” któregoołtatnim wcieleniem była koncepcja romantycznej jaśni. (..•! Wiodły one (owe ptocod l od aubatancjolnej do funkcjonalnej koncepcji podmiotu

Filozoficzną Inspirację powyższych przemian stanowiły empiriokrytycyzm oraz różne ma- I ty filozofii życia, zwłaszcza nletzscheanlzm oraz bergsonizm.¹’ Pod ich wpływem zaczęła się I rozpadać dotychczasowa koncepcja osobowości jako trwałego, monistyczno-substancjalne- ! go podmiotu, który w wariancie realistycznym - stanowiącym bezpośredni punkt odniesie- 1 nia dla Bej; dogmatu - występował (zasadniczo) jako spójny, scentralizowany charakter o stałych właściwościach, ukształtowany na gruncie (pokartezjańskiej) świadomości, stanowiącej i podstawę I presuponowaną gwarancję jego pewnej wiedzy o śwlecie zewnętrznym.

W świadomości odbiorców literatury początku lat dziewięćdziesiątych XIX wieku trwale miejsce zajmowała - skodyflkowana przez poetykę dojrzałego realizmu - koncepcja bohatera jako trwałego, stypizowanego charakteru, którego sposób postrzegania świata nie podlegał

1

B, I) a r a n, Heidegger l Imnechna demobilizacja, Kraków 2004,1.121,

¹¹R. Nycz, Język modernizmu. Prolegomena historycznoliterackie, Wrocław 1997, rozdz. III: Tropy „ja”. Kcmcep cje lxidmloiowokl w literaturze Italskiej ostatniego stulecia, i, 86-87.

¹¹ Tamte, i, 88, Agata Blcllk-Robson podkreśla, te „Nietzsche |,.,| w tym wyzwala się z myślenia esencja!!-stycznego, te - porzucając Ideę stałej, niezmiennej natury ludzkiej - wierzy, 11 podmiot jest zasadniczo otwarty, |.„J otwarty na n u toin rerpre rację. Sposób, w jaki siebie postrzega, kształtuje sposób jego Umienia. Sa-moobraz, autolntcrpretacja mają w przypadku podmiotu prawdziwą siłę sprawczą: zmieniają go, kształtują wypełniają Jego pierwotną otwartość 1 nlcdookrclloność" (A, BI e 11 k • R o b a o n, Na drugim bmeu nihilimuFilorofc wijtólczeinauipohukiwaniu rumgo podmiotu, Warszawa 1997, s, 120),