WP 1506085

tli

frtwodnim autocharakterystyki protugonlsty stała się rodnitlt

>wnna sarno*

M^l1iyrt" i inność do totalnego (auto)krytycyzmu, pouczone z atrofią woli I zdolności

Ul

¹¹    , pisze O sobie Płonowikl •• litolij w wysokim stopniu (wiadomą deble. (...) wmowitów lut

jcitc"¹ ^ _B0 rozwoju umysłowego, nie znrnzcm jen czym! osłabiającym niezmiernie odczuwanie. Nonć jjjSw krytykę siebie mincgo Jot to odlijczyC od cnlotd potrzebną na to część ducha (.., |. _tcm snmowledin zbyt rozwinięto <xlblcrn mklc zdolność do czynu (i, 26),

P ¹ jrncjiii do której należę, posunęła się o stopień wylej pod względem świadomości Mam w tobłt k^l,ludzi! aktora I widza (i, 89).

jitrt'⁴“I' jy chodzi o rozwiązanie Jakiegokolwiek zadaniu iydowego, iccptycyzm mój czyni mnie bezillnym, ■Ifl _wspostrzeżeniach, wywodach, wola nie ma się nn czym oprzcó -1 czyny moje zależą poczęści od «,cUtnnych(».l32).

nr⁰

Hcsię wydaje, w duchowej konstrukcji Płoszowskiego, w jego nieprzezwyciężonej, wręcz (fikcyjnej pasji poznania⁷, dałoby się odnaleźć radykalny pogłos kartezjańskiego modelu Keka jako autonomicznej, tożsamej z sobą, trwałej świadomości. Kartezjański człowiek rt>iv#ny (nowoczesny) jako subiectum inicjuje taki model osobowościowy, znamienny zresztą Kunie dla duchowości europejskiej, którą - by odwołać się do opinii Edmunda Husserla , ćechuje „namiętność poznania”. Ta cecha szczególnie się też odzwierciedliła w światopo-He nowożytnej powieści europejskiej. Milan Kundera właśnie w poznaniu upatruje „je-dyną morabość” gatunku powieściowego.⁸

Klimo że Płoszowski - wskutek swego sceptycyzmu poznawczego - nie może odkryć nie-Łialnego kryterium prawdy w dociekaniach o istocie świata zewnętrznego, to jednak jama jego świadomość, res cogitans (Kartezjańska „rzecz myśląca", która jest określeniem ptyccgito) nie ulega zakwestionowaniu ani zresztą jakiejkolwiek bezpośredniej wykładni.⁹ Łkiewicz, kreując protagonistę Be? dogmatu, wpisał się tedy w tradycję nowożytnej antro-jjjdlogii filozoficznej, ukonstytuowanej przez (po)kartezjański subiektywizm.¹⁰ Płoszowski jagi 'Tę cechę można by w języku epoki określić jako „mózgowość"; stanowiła ona konstytutywny wyznacznik ^dekadenckiego wyrafinowania intelektualnego. Zob. T. W a 1 a s, Ku otchłani (dekadentyzm w literaturze polskiej ■90-1905), Kraków 1986, s. 211-212.

B'M.Kundera, Sztuka powieści. Esej, przeł. M. Bieńczyk, wyd. II zmienione, Warszawa 2004, s. 13. ■'Absolutnym nieporozumieniem byłoby czynienie Sienkiewiczowi zarzutu z tego, ii nie skupił swej uwagi na Bocie świadomości podmiotu poznającego (czyli Płoszowskiego). Znamienne jest bowiem to, iż - jak zauważył Hardn Heidegger - nowożytna metafizyka europejska, by przywołać tu Kartezjusza i Husserla, fundatorów pod-Hotywizmu, konstytuującego nowożytną (trel nowoczesną) antropologię filozoficzną, nie rozważała sposobu bycia KŁ .rzeczy myślącej", „czystej świadomości" czy „ja transcendentalnego".

H “Tradycja podmiotowości Kartezjańskiej, przyjęta tu za punkt odniesienia do rozważań nad konstrukcją Bohatera Be; dpgmatu, nie wyczerpuje oczywiście wszystkich możliwości paradygmatycznych nowożytnej podmio-ff mości, 0 dwóch innych „filozofiach podmiotu" wypadnie tu tylko wspomnieć; byłyby to: model jednostkowej | szczególności podmiotu doświadczającego siebie, zaprojektowany przez Montaigne’a, oraz - wymierzony w zracjo-Blizowaną podmiotowość Kartezjańską - model Pascala, cechujący się niestałością i rozproszeniem, popadający Iwnudę (ennuij. Interesujące omówienie tych trzech wzorców nowożytnej podmiotowości zawiera książka Petera Burgera Das Verschwmden des Subjekts, Eine Geschichte der Subjektivitdt tron Montaigne bis Barthes, Frankfurt am Biain 1998.