WP 1506088

278

Itl. O powieściach

W zestawieniu z (zasadniczo) homomorficznymi bohaterami literatury się Płoszowski jako indywiduum niestabilne, złożone z wiązki sprzecznych    I

wych, nieprzewidywalne w swoich reakcjach i postępkach. Skala możliwo^* Sł* rozpina się między nagłymi, rozpaczliwymi przypływami chęci działania (jak waJN I próbuje odzyskać miłość Anielki) a „dniami odpływu”, w których pogrąża się _w 1 nej apatii. Po śmierci ojca Płoszowski doznaje wewnętrznego rozproszenia,    M

energię:

Wszystkie władze mego ducha - zapisuje w dzienniku - były do niedawna napięte jak cięciwa Idu., pod wpływem zmartwień, wielkiego znużenia [...] przeszły w stan folgi. Żyję [...] życiem roślinnym nie czułem się mniej zdolny do jakichkolwiek przedsięwzięć, i sama myśl o nich jest mi przykrą. Obmyfljw? i hasło, obmyśliłbym: „Nie budźcie mnie!" (s. 107). '

Takie właśnie usposobienie i nastrój bohatera - uobecnione jeszcze w wielu tnttytltb, | zapiskach - przykuwały uwagę ówczesnych krytyków literackich. Pokolenie Młodej Po|^ 1 odnalazło w Bez dogmatu zapis własnych rozterek światopoglądowych,^ refleks nowej dacio 1 wości, powstałej wskutek kryzysu pozytywistycznej ratio.¹⁶

Niemniej jednak wydaje się, że pomimo pewnych przekształceń dominującego dotądwfc. 1 teraturze paradygmatu antropologicznego Sienkiewicż,ikreując Płoszowskiego* nie „nadkm. * szył” fundamentów nowożytnej podmiotowości. Protagonista powieści stanowi przecież dą | gle byt „obecny” w rozumieniu „filozofii istnienia” (obecności), poddanej destrukcjipnez 1 Martina Heideggera.¹⁷ Podmiot jako byt „obecny” (mimo swego powierzchniowego topo- 1 szenia) i świat uobecniony przed nim jako przedmiot oglądu i opisu - tak można by okreffid I podstawową strategię ontyczną i epistemologiczną „światopoglądu” nie tylko powieści Sień- I kiewicza, ale i całego gatunku powieściowego doby nowożytnej, i

“ ⁰ młodopolskiej recepcji powieści Sienkiewicza pisał K. W y k a, Młoda Polska, 1.1, Modernizm bolslti, Kraków 1987, rozdz. Spór pokoleń i zagadnienie początków Młodej Polski.