WP 1506081

,/OKÓŁ BEZ DOGMATU ■jrYKA SIENKIEWICZA. SZKIC 0 ANTROPOLOGII FILOZOFICZNE} POWIEŚCI

Historycznoliterackie znaczenie Be? dogmatu w dziejach polskiej powieści schyłku XIX siu-l(cui dostrzelono jut dawno. Wraz z kilkoma innymi utworami, opublikowanymi na początki lat dziewięćdziesiątych, powieść Sienkiewicza zainicjowała nurt młodopolskiej prozy konfesyjnej¹, stając się zarazem głośnym wydarzeniem literackim. Oto bowiem twórca Trylogii, opromieniony bezprecedensową sławą i popularnością powieści „ku pokrzepieniu serc” pisanych, odwrócił się nagle od tematyki historycznej i opracował wałki problem swej współczes-nofci.¹

Strukturę gatunkową i strategię narracyjną Bez; dogmatu wnikliwie już opisano. Również raotagonista powieści doczekał się wielu interesujących egzegez; ukazano jego rozlegle pa-iantele literackie, scharakteryzowano format duchowy i postawę światopoglądową.

\V poniższych rozważaniach obiektem interpretacji stanie się właśnie Leon Płoszowski, ściślej: jego modus antropologiczny, sytuowany w kontekście nowożytnej myśli filozoficznej. Sienkiewiczowski „geniusz bez teki" to reprezentant pewnej formuły podmiotowości, jaka w okresie schyłku pozytywizmu i początków Młodej Polski uobecniała się w literaturze. Definiując konstytutywne właściwości tego typu bohaterów, stosowano popularne, acz niekiedy nieprecyzyjne etykiety, „dekadentyzmu”, „bezdogmatyzmu”, „newrozy”, „melancholii”, sceptycyzmu", „dandyzmu”. Wydaje się, że można tę charakterystykę uściślić poprzez przywołanie hipotez z zakresu antropologii filozoficznej, która przynajmniej pośrednio mogła na literaturę oddziaływać.

1

Zob. K. Kłosińska, Powieści o „wieku nerwowym", Katowice 1988.

'Genezę Bez dogmatu oraz biograficzny i historycznoliteracki kontekst, w jakim powstawało, opisałT. Bujnic-hwe Wstępie do: H. Sienkiewicz, Bez dogmatu, oprać. T. Bujnicki, BN 1310, Wrocław 2002.